September 2014. Vier indianenleiders van de Ashaninka worden vermoedelijk vermoord door illegale houtkappers in een grensstreek in het Amazonewoud tussen Peru en Brazilië. Het motief? Zij hadden zich verzet tegen de illegale houtkap om hun grond te verdedigen.
"Georganiseerde chaos"
Het Amazonewoud is niet de enige streek waar er op illegale wijze hout wordt gekapt. Gesprek met Raoul Monsembula, coördinator van de Bossencampagne voor Greenpeace Congo.
Hoe zou je de houtindustrie in Congo omschrijven?
De sector bevindt zich in een toestand van ‘georganiseerde chaos’! Er bestaat bij ons heel wat verwarring tussen de industriële en de artisanale houtkap. Zowel voor het verkrijgen van artisanale als van industriële kapvergunningen gelden nogal wat onregelmatigheden. Op alle niveaus heerst wanorde en die wordt ook bewust in stand gehouden. Alles wijst erop dat de wet op de houtkap niet wordt nageleefd, ook niet door de ambtenaren die verondersteld worden die te handhaven.
Wat zijn de gevolgen van die illegale houtkap voor het milieu en de bevolking?
Voor Greenpeace staat de industriële houtkap in Congo synoniem met geweld. Oproer, intimidaties en willekeurige arrestaties zijn hier schering en inslag. Er zijn zelfs gevallen van verkrachting gemeld in de omgeving van de concessies midden in het tropisch oerwoud. Jammer genoeg zijn er ook al enkele doden gevallen. Ook de uitdagingen voor het milieu zijn enorm. De Congolese bossen zijn bijzonder rijk aan – soms endemische – soorten en spelen een kapitale rol voor de levenswijze van sommige plaatselijke gemeenschappen. Voor een deel van de Congolese bevolking zijn deze bossen zowel apotheek als supermarkt, speelterrein en voorouderlijke, traditionele grond.
Zijn er dan geen belangrijke vorderingen te merken in jullie strijd?
Het stagneert allemaal een beetje. We merken niet voldoende goede wil bij de beleidsmakers. Integendeel, wie de illegale houtkap aanklaagt, kan in de gevangenis belanden en/of gerechtelijk worden vervolgd. Er zijn wel wat inspanningen geweest, maar vaak is er sprake van corruptie en is er te weinig toezicht op de houtindustrie. De mensen doen alsof de milieubeschermers blind zijn en niet kunnen inschatten wat er gebeurt op het terrein.
Maar jullie laten de armen toch niet zakken?
Natuurlijk niet! Greenpeace wil de mensen wakker schudden, het debat over goed bestuur aanmoedigen en op het terrein alle illegale houtkap aanklagen. Het huidige systeem houdt geen rekening met het milieu, heeft geen respect voor de mensenrechten en komt niet echt ten goede van de Congolese bevolking. Het dient vooral de zaak van een handvol individuen. Wij verwachten van de Congolese regering dat zij meewerkt aan de goede werking van de sector en de ontginning van de natuurlijke rijkdommen in Congo geloofwaardiger maakt.
“In het Amazonegebied heerst een groot gebrek aan bestuur en dat trekt houtkapbedrijven en andere landbouwbedrijven aan”, zo stelt Marina Lacorte, verantwoordelijke voor de Amazonecampagne voor Greenpeace Brazilië. “Doordat de wet niet streng wordt toegepast, zijn de plaatselijke gemeenschappen die in het woud leven nog altijd zeer kwetsbaar. De overheid krijgt elke dag klachten over geweld tegen deze bevolkingsgroepen. En dit fenomeen van geweld is niet nieuw: volgens een onderzoek van de Pastorale Landcommissie zijn tussen 1985 en 2013 699 dergelijke moorden opgetekend in het Amazonegebied.”
Het tragische voorbeeld van de vier Ashaninka-indianen is dus geen alleenstaand feit. In Brazilië richt de illegale bosontginning een ware ravage aan in het Amazonewoud. Vaak is het een eerste stap naar volledige ontbossing. De industrie maakt gebruik van de tekortkomingen in het bestaande systeem en het gebrek aan controles om met behulp van officiële documenten hout wit te wassen dat zonder enige vergunning is gekapt. De cijfers voor Pará, de Braziliaanse staat die het meeste hout uit het Amazonewoud produceert van het hele land, zijn veelzeggend: ongeveer 78% van het hout dat daar tussen augustus 2011 en juli 2012 werd gekapt, is het resultaat van illegale ontginning!
Route van fout hout
Een recent onderzoek van Greenpeace op het terrein – in augustus en september 2014 – bracht aan het licht hoe de houtbedrijven in Pará te werk gaan. Door gps-zenders te verbergen op de vrachtwagens die hout vervoeren, konden wij hun route volgen. ‘s Nachts rijden vrachtwagens heen en weer tussen afgelegen delen van het Amazonewoud en keren dan volgeladen met illegaal gekapt hout terug. Waar naartoe? Naar de zagerijen van Santarém, de belangrijkste draaischijf voor de houtindustrie in het Amazonewoud.
Die zagerijen gebruiken vervolgens officiële documenten die ze op frauduleuze wijze hebben verkregen om het illegale hout voor de export wit te wassen. Dat hout komt dan terecht in China, Japan, de Verenigde Staten en ook Europa (en onder andere België), ook al bestaan er wetten om de handel in illegaal hout tegen te gaan.
De houtkap in het Braziliaanse Amazonewoud is een goed geoliede machine die haar opmars voortzet. Daarbij wordt totaal geen rekening gehouden met de sociale en ecologische gevolgen. Momenteel zijn al 700.000 km² Amazonewoud in rook opgegaan, waarvan bijna een vijfde in de voorbije dertig jaar. Hoe gaat de overheid reageren?
Een gevoelig onderwerp
“De Braziliaanse regering sluit de ogen”, verduidelijkt Marina. “Het staatssecretariaat voor Leefmilieu van de staat Parà meent zelfs dat er vooruitgang is bereikt, al geeft het toe dat het systeem van toezicht en controle moet verbeteren… Het wordt tijd dat ze beseffen dat de illegale houtkap de eerste fase is van een totale ontbossing, die leidt tot verlies aan biodiversiteit, uitstoot van broeikasgassen en sociale conflicten.”
“Het loopt niet allemaal zo goed als sommigen laten uitschijnen. Officiële documenten volstaan niet om te bewijzen dat het hout op legale wijze gekapt is. Maar dat is dus de taak van Greenpeace. Wij moeten aanklagen wat ze willen verborgen gehouden en oplossingen formuleren in het belang van het milieu en de plaatselijke bevolking”, concludeert Marina Lacorte. “De illegale houtkap is in elk geval een gevoelig onderwerp in Brazilië. Dat maakt ons werk ingewikkeld, maar we zijn nog altijd vast van plan om dingen te laten veranderen.”
Illegale houtkap richt een ravage aan in het Amazonewoud
En bij ons?
De Europese Houtverordening, die sinds 3 maart 2013 van kracht is om de illegale houtkap te bestrijden, verplicht houtimporteurs om zich ‘voorzichtig’ op te stellen en de nodige maatregelen te nemen om alle illegaal gekapt hout op de Europese markt te vermijden. In juni van dit jaar verscheen hierover ook een wet in het Belgisch Staatsblad. Het heeft dus inderdaad even geduurd, maar in elk geval weten we nu waar het op staat: de importeurs en de overheid in ons land hebben geen excuus meer!
Zij moeten de bepalingen van deze verordening opvolgen en ervoor zorgen dat er geloofwaardige bewijzen worden voorgelegd dat het ingevoerde hout op legale wijze is gekapt. Bewijzen die aantonen dat het hout niet bijdraagt aan de ontbossing, aan het verlies van biodiversiteit en geen enkele negatieve impact heeft op sociaal vlak. Als die bewijzen er niet zijn, moet de invoer van hout uit risicogebieden zoals het Amazonewoud of het Congobekken worden stopgezet.
Als tweede grootste importeur van hout uit het Braziliaanse Amazonewoud binnen de Europese Unie kan België niet langer de ogen sluiten: regelmatig wordt verdacht of illegaal hout via de haven van Antwerpen doorgevoerd voor het terechtkomt bij Belgische of Europese bedrijven. Daardoor is ons land dus een draaischijf voor illegaal gekapt hout. Willen we die reputatie behouden?