Voor we ingaan op de bedreigingen voor het Amazonewoud, kijken we eerst wat er op het spel staat. Want het is de moeite om daar even bij stil te staan. Het Amazonegebied omvat het grootste tropische woud ter wereld, telt niet minder dan 24 miljoen inwoners en strekt zich uit over negen landen, al is twee derde van de totale oppervlakte gelegen in Brazilië. Het gebied is een echte groene long voor onze planeet, met een enorme biodiversiteit. En dan hebben we het nog niet gehad over dat andere wonder, de Amazone, die dwars door het woud loopt, en zijn ontelbare bijrivieren, zoals de rio Negro, rio Madeira, de Japaro en de Tapajós, die samen het grootste netwerk aan waterlopen ter wereld vormen.
Waterkrachtcentrales
Jammer genoeg is het water in het Amazonegebied bijzonder gegeerd. Een van de sterk belaagde stromen is de Tapajós, die ontspringt in de staat Mato Grosso en 800 kilometer verder in de staat Para uitmondt in de Amazone. Tegen 2019 wil de Braziliaanse regering in het Tapajósbekken dertien nieuwe waterkrachtdammen aanleggen, waarvan zeven op de rivier zelf. Alleen al voor de aanleg van de Sao Luiz do Tapajós-dam, het eerste en grootste van de voorziene projecten, moet een muur van 39 meter hoog en 7 kilometer lang worden gebouwd, midden in de rivier.
Hele gebieden zijn onder water gezet voor de aanleg van deze dammen.
Als dat project doorgaat, zal de dam grote stukken grond onder water zetten en de ontbossing veroorzaken van een miljoen hectare woud. Dat zal uiteraard onomkeerbare gevolgen hebben voor de uitzonderlijk rijke en nog niet volledig verkende biodiversiteit in de regio. Bovendien zullen de werken ook leiden tot de gedwongen verhuizing van de indianen die van oudsher in het woud wonen en tot conflicten over grondrechten… Dat dit geen theoretische veronderstellingen zijn, maar echte feiten, bewijzen de ervaringen bij de aanleg van andere dammen in het hart van het Amazonewoud, zoals die van Madeira, Altamira of Belo Monte.
De Munduruku
Greenpeace verzet zich uiteraard tegen die reuzendammen en aarzelt niet om op te komen voor de 13.000 Munduruku-indianen, die met alle mogelijke middelen de bouw van de Tapajós-dam aanklagen. De aanslag op hun grondgebied en de geplande stuwdammen zal leiden tot de verwoesting van het tropisch woud dat hun alles biedt wat ze nodig hebben. Op die manier raken de Munduruku totaal ontworteld en loopt hun eeuwenoude cultuur gevaar.
Een tijd geleden verklaarden zij nog: “Dit is alweer een gewelddadige aanslag op onze rechten, op ons woud en op de toekomst van ons volk”. De Munduruku zijn intussen begonnen om hun grondgebied in kaart te brengen, iets wat de regering niet heeft gedaan, ook al is zij daar wettelijk toe verplicht. De indianen hebben ook te kennen gegeven dat ze willen geraadpleegd worden over de uitvoering van dergelijke projecten, ook al iets wat de regering verplicht moet doen… maar nagelaten heeft.
En de Munduruku hebben gehoor gevonden. Hun vurige strijd heeft toch al iets opgeleverd. In september ontvingen zij de Equatorprijs van het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties (UNDP) als erkenning voor hun actie voor het behoud van de Tapajós en het Amazonewoud. Die prijs kan hun verhaal wellicht wat meer weerklank geven. En misschien werpt het ook licht op de duistere plannen die in het Amazonewoud worden bekokstoofd?
Dammenkoorts
Vanwaar toch die waanzinnige race voor de aanleg van reusachtige waterkrachtdammen? Op dit moment voorziet waterkracht in 67% van de Braziliaanse energiebehoeften. Maar dat volstaat dus blijkbaar niet: de regering is van plan om tegen 2023 tientallen grote stuwdammen aan te leggen in het Amazonegebied. Onder invloed van de energiesector lijkt het land meer dan ooit te willen doorgaan op het elan dat in de jaren 1970 is ingezet. Het best bekende voorbeeld van deze race is zeker de dam van Belo Monte in de staat Pará, die momenteel in aanbouw is. Wanneer die stuwdam in werking zal treden, zal hij in afmetingen de derde grootste dam op aarde zijn…
De stuwdammen trekken als het ware een grens. Aan de ene kant heb je de dynamiek van een land in volle verandering, dat rekent op de dammen om de motor te laten draaien – steeds sneller. Aan de andere kant staan de mensen die maar moeilijk kunnen overleven als hun woud wordt aangetast.
De dam van Belo Monte valt niet meer te stoppen; die van Tapajós is nog altijd niet goedgekeurd. De plannen moeten absoluut in de la van de Braziliaanse administratie blijven. Voorgoed!
|
"Ze moeten rekening houden met de indianen"
Alma De Walsche is journaliste. Zij volgt Latijns-Amerika en vooral wat daar gebeurt op het vlak van milieu, klimaat, landbouw en meer algemeen ook de indianenbevolking. Het probleem van de stuwdammen die overal opduiken in het woud van Latijns-Amerika is haar bekend.
Je bent al vaker in het Amazonegebied geweest. Heb je daar ook contact gehad met indianen die rechtstreeks getroffen worden door de grootschalige dammenbouw?
Ja, in 2012 ben ik bijvoorbeeld in de omgeving van Belo Monte in Brazilië geweest. De beslissing over de aanleg van de dam was op dat moment nog niet genomen. Ik had de kans om lang te praten met mensen die rechtstreeks de gevolgen zullen ondervinden van het project…
Waarom ligt deze problematiek je zo na aan het hart?
Het is in de eerste plaats een kwestie van mensenrechten. De keuzes die worden genomen, houden absoluut geen rekening met de autochtone bevolking.
Er bestaat een internationaal verdrag – conventie 169 van de Internationale Arbeidsorganisatie – dat bepaalt dat de inheemse bevolking moet worden geraadpleegd vóór de start van zulke projecten die rechtstreekse gevolgen hebben voor hun bestaan. Zij moeten absoluut worden geïnformeerd en indien nodig moet het project worden aangepast. Maar dat gebeurt niet. De indianen worden verdreven, hun grond wordt ingenomen en in het beste geval worden ze elders hervestigd.
En dat allemaal voor de aanleg van infrastructuur om via waterkracht stroom te produceren, die uiteindelijk voor hen niet belangrijk is. Men probeert waterkracht voor te stellen als een milieuvriendelijke energievorm, maar dat klopt toch niet als je weet dat die projecten een synoniem zijn van ontbossing en delokalisering? En bovendien bestaat er ook steeds meer twijfel over de rendabiliteit van de megadammen. Door de klimaatverandering – die ook te wijten is aan de ontbossing – neemt de droogte toe, daalt het debiet van de rivieren en wordt er minder stroom gewonnen. Het wordt steeds duidelijker dat de aanleg van dergelijke dammen vanuit economisch oogpunt geen zin meer heeft.
Bovendien heeft Brazilië een enorm potentieel aan zonne- en windenergie, waarvoor geen massale ontbossing noch verplaatsing van mensen nodig is.
Wat is de reden van het verzet van de mensen die worden bedreigd door de dammen?
Zoals ik al zei willen zij in de eerste plaats geïnformeerd worden en niet voor voldongen feiten worden geplaatst. Dat is terecht. Ze stellen zich vragen, maar krijgen geen antwoorden. Ze verzetten zich tegen het feit dat hun grond, die in hun ogen een grote economische en spirituele waarde heeft, ingepalmd dreigt te worden. Ze verzetten zich ook tegen het feit dat ze wellicht elders zullen worden gehuisvest en hun traditionele levenswijze moeten opgeven.
Maar de bouw van dergelijke dammen brengt toch ook werkgelegenheid met zich mee?
Ja, maar het gaat om heel tijdelijk werk. En het aantal personen dat een vast contract aangeboden krijgt (bijvoorbeeld om de pompsystemen te bedienen), is een uiterst klein deel van alle mensen die voordien in de streek woonden en die zijn moeten vertrekken.
Valt er beterschap te verwachten?
Ik denk eerst en vooral dat we niet langer mogen denken dat de levenswijze van de mensen die midden in het woud wonen een rem betekent voor de moderne tijd. Geleidelijk aan gaan er in Latijns-Amerika stemmen op voor een andere vorm van ontwikkeling, al is dat nog altijd heel beperkt.
De huidige Braziliaanse presidente Dilma Rousseff stelt ook dat ze voor een andere, meer sociale ontwikkeling is, maar ze ziet die ontwikkeling niet los van economische groei. En in haar ogen is economische groei onlosmakelijk verbonden met projecten als de aanleg van grootschalige stuwdammen. Kortom, milieubescherming wordt alweer naar de achtergrond verdrongen…
Op dit moment verzetten de Munduruku zich tegen de plannen voor de bouw van de Tapajósdam. Maken zij een kans om te slagen in hun strijd?
We hopen dat de indianen die rechtstreeks getroffen worden door plannen voor de bouw van stuwdammen (of andere projecten) nu de kans krijgen om hun stem te laten horen. We hebben lang moeten wachten op die conventie 169. Nu moet ze ook worden toegepast!
|