Vijf jaar geleden zeilde de Rainbow Warrior langs de kust van Fukushima om stalen te nemen van de radioactieve straling. Nu is het schip er weer voor de vijfde verjaardag van de ramp in de kerncentrale van Fukushima Daiichi, met aan boord niemand minder dan de vroegere eerste minister van Japan.
Ik herinner me nog dat ik op 11 maart 2011 naar het nieuws keek. Hoewel ik thuis was in België, heb ik me nooit zo verbonden gevoeld met de mensen in Japan. Na tientallen jaren campagne te hebben gevoerd tegen kernenergie in België en in het buitenland, vreesde ik dat het gewoon een kwestie van tijd was voor er zich een rampzalig ongeval zou voordoen. Toch hoopte ik dat mijn vrees nooit waarheid zou worden en dat de wereld na Tsjernobyl nooit meer getuige zou hoeven te zijn van een nucleaire ramp. Die hoop werd brutaal de kop ingedrukt toen de centrale van Fukushima Daiichi getroffen werd door een tsunami, waarbij in drie reactors een kernsmelting ontstond en een reactor ontplofte.
Greenpeace Japan stuurde een team naar de evacuatiezone in Fukushima om onafhankelijke stralingstests uit te voeren. Onderzoekers op deRainbow Warrior, van kop tot teen gehuld in beschermende pakken, plukten drijvend zeewier uit het omringende gebied om als stalen te gebruiken. Onze resultaten waren jammer genoeg zoals verwacht – we stelden hoge besmettingsniveaus vast. Later ontdekten we ook dat de straling nog altijd zo wijdverspreid is, dat het voor mensen niet veilig is om terug te keren naar grote delen van Fukushima.
Meerderheid van Japanners tegen heropstart kerncentrales
Bijna vijf jaar later ben ik weer in Japan aan boord van de Rainbow Warrior – deze keer met Naoto Kan, de voormalige eerste minister van Japan, een fel tegenstander van kernenergie. Het is een eer om hem te horen vertellen over de eerste uren en dagen na het ongeval in maart 2011 en om hem het onderzoek te tonen dat we hier uitvoeren. Toen we voorbij de kerncentrale voeren, konden we de stalen tanks zien die honderdduizenden tonnen besmet water bevatten. De vier reactors zijn nu verborgen achter tijdelijke bouwsels die moeten verhinderen dat een deel van het radioactieve materiaal vrijkomt in de atmosfeer. Binnen in de reactors zelf liggen honderden tonnen gesmolten reactorbrandstof, waarvoor nog geen geloofwaardige oplossingen bestaan.
Er is nog een andere reden waarom we hier zijn met de Rainbow Warrior. Ik breng het grootste deel van mijn tijd door aan boord van een onderzoeksschip, om stralingsonderzoek onder water uit te voeren in een straal van 20 km van de centrale van Fukushima Daiichi. De Rainbow Warrior fungeert daarbij als campagneboot. Met dit onderzoek proberen we een beter inzicht te krijgen in de gevolgen en toekomstige dreigingen van kernenergie en in het bijzonder van het kernongeval van Fukushima Daiichi.
Voor Naoto Kan, die aan het hoofd van de Japanse regering stond op het moment van de ramp, is deze reis zowel politiek als persoonlijk. Sinds 2011 heeft hij zich publiek uitgesproken tegen de nucleaire sector, samen met miljoenen Japanners die tegen kernenergie zijn – daarmee staan zij lijnrecht tegenover de huidige regering van premier Abe, die wanhopig probeert een nucleaire sector in crisis te redden. Een poging die volgens mij gedoemd is te mislukken omdat de meerderheid van de bevolking zich hiertegen verzet en er enorme technische, financiële en juridische obstakels zijn.
Hernieuwbare energie brengt hoop
Net als de vele gemeenschappen overal in Japan die kiezen voor hernieuwbare energie, weet Naoto Kan dat kernenergie thuishoort in het verleden. Hernieuwbare energie neemt hier een hoge vlucht. In 2015 kwam er naar schatting 13 TWh zonne-energie bij – dat is meer dan de theoretische productie van de twee Sendai-reactoren in Zuid-Japan, die vorig jaar werden heropgestart.
Als Japan wil omschakelen naar 100% hernieuwbare energie, moet het dringend ambitieuzere doelstellingen formuleren. Het moet alle geplande investeringen in nieuwe steenkoolcentrales stopzetten en eindelijk de plannen laten varen om zijn verouderende kernreactoren weer op te starten. Tot slot moet het de institutionele en financiële belemmeringen voor een uitbreiding van hernieuwbare energie wegnemen.
Een toekomst zonder kernenergie is niet alleen mogelijk, maar ook van essentieel belang. Hernieuwbare energie is de enige bron die veilige en betrouwbare energie kan leveren voor de bevolking van Japan en de rest van de wereld.