“De ramp in Fukushima is nog altijd gaande”

Hoe is de situatie in Fukushima nu?

“De toestand in de kerncentrale van Fukushima-Daiichi blijft kritiek en TEPCO heeft de zaken nog steeds niet onder controle. Het was al erg, maar het kan op elk moment nòg erger worden. Ik denk dan aan een nieuwe ernstige aardbeving..."

"De media besteedt de laatste tijd gelukkig veel aandacht aan de vele lekken. Die zijn erg verontrustend, maar eigenlijk zijn ze niet eens het grootste probleem. In de kelders van Fukushima werd op een hele onstabiele manier ernstig besmet water opgeslagen. Die massa water bevat dubbel zoveel radioactiviteit als wat is vrijgekomen bij de ramp in Tsjernobyl. Ten tweede is er het probleem van de “spent fuel”, de bestraalde splijtstof van reactor 4 die hoog in de lucht op een hele wankele manier wordt opgeslagen. Ook daar zit dus een gigantische hoeveelheid radioactiviteit, veel meer dan wat er tot nu toe is vrijgekomen.”

“Een bijkomend probleem is dat het onder controle houden van Fukushima voor de Japanse regering geen prioriteit is. Die ligt bij de heropstart van nieuwe kerncentrales, zeker sinds de rechts-conservatieve Liberale Partij aan de macht gekomen is met eerste minister Abe. Daardoor is er bijvoorbeeld onvoldoende personeel beschikbaar bij de nucleaire veiligheidsautoriteit om de problemen in Fukushima voldoende op te volgen. We blijven maar van het ene ongeval in het andere sukkelen.”

“De ramp is met andere woorden nog altijd gaande. Fukushima is een ongeval in slow motion. De recente lekken van radioactief water zijn niet zomaar losstaande incidenten, maar een symptoom van een falend systeem.”



Wat ben jij er deze keer precies gaan doen?

“Ik heb eerst opleiding gegeven aan collega’s die nog niet zoveel veldervaring hebben.
Met een internationaal team van stralingsdeskundigen zijn we daarna metingen gaan doen in Tamura City. Een deel van die stad werd geëvacueerd en gedecontamineerd na de ramp, maar in de velden en bergen errond is de straling nog steeds te hoog. Toch wil de Japanse regering een deel van de bewoners terugsturen naar daar. De bewoners dreigen zelfs hun financiële vergoeding te verliezen, waardoor ze eigenlijk verplicht worden om terug te keren naar een huis dat niets meer waard is. Heel wat mensen hebben met andere woorden geen keuze.”



Moet je geen fysicus zijn voor zo’n beroep?

“Veel mensen beseffen dat niet, maar sociale wetenschappers zijn onontbeerlijk in een stralingsbeschermingsteam. Stralingsbescherming gaat in de eerste plaats om mensen, met hun wensen en prioriteiten, hun specifieke leven, de toekomst van hun kinderen en hun broodwinning. Het is ook cruciaal om met veel mensen te praten. Ik noem de metingen zonder die contacten daarom “blinde metingen”, omdat je het verhaal erachter niet kent."



"Neem bijvoorbeeld een bepaald pad dat ernstig besmet is. Hoe dikwijls wordt dat gebruikt? Lopen er kinderen langs om naar school te gaan? Zo'n 'weetjes' zijn essentieel om de risico's in kaart te brengen. Als je met de bevolking praat, gaat het om meer dan fysica. Dan gaat het ook om ethiek, psychologie, sociologie en economie."



"Er zit natuurlijk ook een doctor in de chemie, een nucleair fysicus en een laborante/toxicologe in ons core team, en die multidisciplinariteit is essentieel. Het is die combinatie die ons tot een sterk team maakt. Bovendien heb ik zelf ook een opleiding stralingsbescherming gevolgd aan de universiteit van Utrecht, en heb ik intussen behoorlijk wat veldervaring. Na de kernramp in Fukushima heb ik een heel jaar in Japan gewerkt."

Dus zo’n veldonderzoek is niet gevaarlijk volgens jou, als je bepaalde procedures in acht neemt?

“Absoluut. Wij gingen het eerste jaar na het ongeval bijvoorbeeld nooit dichter dan 20 kilometer bij de reactor en werkten de eerste maanden nooit “down wind” als die uit Fukushima kwam. We gebruikten preciese weersvoorspellingen per uur, hanteerden verschillende evacuatiestrategieën, gingen altijd met 2 auto’s, waren altijd met 2 teamleden, namen veel meer brandstof mee dan nodig, enzovoort."

"Je kan het vergelijken met rotsklimmen: je hebt veiligheidsprocedures en goed materiaal, en daar moet je op vertrouwen. Als je tijdens het klimmen constant gaat twijfelen of je touw wel veilig is, kan je beter aan de grond blijven.”



Wat is de taak van Greenpeace daar?

“Onze taak bestaat er onder andere in om de propaganda van TEPCO en de Japanse regering bloot te leggen. Men heeft de zaken niet onder controle, maar men tracht dat op alle mogelijke manieren te verdoezelen, want er mag geen kritiek komen op kernenergie. Er is nog steeds een enorme verwevenheid tussen de nucleaire industrie, de politiek, en de zware elektriciteitsverbruikers."

"Greenpeace functioneert dus als een waakhond. We houden de overheid in het oog en waarschuwen als er gevaar dreigt. Zoals nu, want Japan kiest nog altijd de kant van de nucleaire industrie. Ze kan mensen niet zomaar verplichten om terug te keren naar dorpen waar de straling nog steeds te hoog ligt. De decontaminatie is onvoldoende effectief. Het is de plicht van de Japanse regering om de vele slachtoffers van de ramp te blijven ondersteunen, los van hun beslissing om terug te keren of niet."



Wordt er geluisterd naar het advies van Greenpeace?

“Ja, hoewel dat altijd indirect gebeurt. Hier in België kan je een afspraak maken met een minister, dat is ginder veel minder evident. Maar we hebben wel degelijk invloed op de besluitvorming. Twee voorbeelden. Nadat we vaststelden dat het onverantwoord was om mensen nog langer in het dorp Itate te laten wonen, heeft Japan, na lang dralen, uiteindelijk de beslissing genomen om iedereen te evacueren. We zijn er ook in geslaagd om een wet te veranderen. Bewoners mogen nu nog maar blootgesteld worden aan 1 keer de maximale jaarlijkse dosis, in plaats van 20.”

Wat blijft je bij van dit bezoek?

“Vooral de ontmoetingen met de lokale bevolking. Die zeggen meer dan cijfers op een stralingsmeter. Zo heb ik mevrouw Ogawara opnieuw ontmoet, die een boerderij heeft op 45 kilometer van de reactor. Tijdens ons bezoek in april 2011 vroeg ze met tranen in de ogen of ze ooit nog kon boeren op haar land, dat al zes generaties van de familie is. Ze noemde haar grond “haar kind, dat je niet in de steek laat als het ziek is”. Voor ons vertrek zei ze: “Ik verontschuldig me voor mijn kinderen, omdat ik niets gedaan heb om de kerncentrale te stoppen voor het te laat was”. Ze heeft uiteindelijk beslist om te blijven, op basis van ons gesprek.”



“De ontmoeting van dit jaar was minstens even emotioneel. Ogawara stond te stralen tussen haar tomaten. Ze is erin geslaagd mensen te laten samenwerken in een coöperatieve met andere boeren uit de streek, hoewel een kernramp vaak mensen tegen elkaar opzet. Samen beheren ze een eenvoudig maar erg effectief toestel om cesium in voeding te meten. In haar winkeltje staat nu bij elk voedingsmiddel vermeld hoeveel radioactiviteit er in zit. De cijfers waren bijzonder laag. Nu is straling wel altijd gevaarlijk, ook in kleine dosissen, maar zelfs als Greenpeace-activist moest ik in eer en geweten toegeven dat dit veilige voeding was. Ik was geweldig blij dit meetsysteem in werking te zien, waarvoor we in 2011 de technologie en het concept ontwikkelden. Dankzij dit toestel vertrouwen haar klanten haar, loopt de handel vlot en krijgt ze er nog eens een goede prijs voor ook."



***
Nog vragen? Surf op woensdag 16 oktober tussen 12 en 13 uur naar onze website voor een chatsessie met Jan Vande Putte. De Nederlandstalige chatbox is open van 12.00 tot 12.30, de Franstalige van 12.30 tot 13.00.
***

Wie is Jan Vande Putte?

"Ik werd geboren op 21 september 1965 en woon in Leuven. Aan de universiteit van Leuven behaalde ik een masterdiploma in politieke wetenschappen en aan de Universiteit van Utrecht een diploma stralingsbescherming. Nadat ik tot 1994 voor de International Physicians for the Prevention of a Nuclear War (IPPNW) heb gewerkt, ging ik aan de slag bij Greenpeace België als campaigner nucleaire ontwapening, en later als campaigner kernenergie. Tussen 2003-2007 werkte ik voor Greenpeace International, en sinds 2010 verdeel ik mijn werk tussen Greenpeace België en International."

Bekijk hier enkele foto's van Tamura City. Sinds de decontaminatiewerken zie je overal in de stad zwarte zakken met besmette grond:

 Hier vind je onze stralingsresultaten uit Fukushima (in het Engels).