Greenpeace en Amnesty International organiseerden een brede conferentie waarbij ze opriepen tot een debat over het evenwicht tussen veiligheid en de vrije meningsuiting. Ligt de vrije meningsuiting onder vuur, luidde de centrale vraag. Sprekers uit binnen- en buitenland lieten hun licht schijnen op de verschillende facetten van deze problematiek. Meer dan zeventig mensen uit de politiek, het middenveld, de academische wereld en de journalistiek namen deel.
Er werden ook enkele aanbevelingen geformuleerd voor beleidsmakers. Zo stelde Aiden White, secretaris-generaal van de Internationale Federatie van Journalisten, dat een samenwerking tussen journalisten en ngo's het debat moet lanceren over vrije meningsuiting, het recht op vreedzaam protest en het recht op onafhankelijke nieuwsgaring en bronbescherming.
Alle sprekers op de conferentie merken hoe steeds strengere wetten (onder andere in het kader van terreurbestrijding) een klimaat van angst creëren, die een duidelijke invloed heeft op de handelwijze van politie en gerecht. Zoiets heeft natuurlijk gevolgen voor zowel het werk van ngo's als van journalisten. Op directe wijze gebeurt dat via gerechtelijke vervolging, inbeslagnames van materiaal en het verwijderen van mondige burgers bij protestacties. Op indirecte wijze leidt deze angst tot zelfcensuur bij journalisten en tot het feit dat burgers zich niet meer kritisch durven uitlaten.
Blaffende waakhonden
Dirk Voorhoof, hoogleraar mediarecht aan de Universiteit Gent en één van de sprekers, ziet donkere wolken samenpakken boven Straatsburg. Daar is het Europese Hof voor de Rechten van de Mens gelegen, dat aan de hand van artikel 10 uit de Europese Conventie voor de Mensenrechten (ECHR) de vrije meningsuiting tegen het licht houdt. Op recente uitspraken van het Hof viel interessante kritiek te noteren: 'deze uitspraak dringt de bescherming van de meningsuiting zo ver mogelijk terug' of 'waakhonden moeten geen puppies zijn, het is hun taak om te blaffen als er gevaar dreigt'.
Volgens Voorhoof moet het Europese Hof oppassen dat het de bescherming van de vrije meningsuiting niet afbouwt. Zo kan het oude continent ook andere landen in de wereld inspireren om meer belang te hechten aan de vrije meningsuiting. Dat kan een einde maken aan de verontrustende trend om burgerlijke ongehoorzaamheid en vreedzaam protest te beantwoorden met gerechtelijke vervolging en disproportionele straffen om kritische stemmen het zwijgen op te leggen, verklaarde hij. Een perfecte illustratie van deze tendens: tien actievoerders van Greenpeace verschijnen op 17 februari voor de rechter omdat ze aan een vreedzame actie voor het klimaat deelnamen.
Activist of terrorist?
Hoe ver mag protest gaan en wanneer wordt het illegaal, vroeg David Mead, hoogleraar aan de Universiteit van East Anglia, zich af. Tussen iemand die een plakkaat vasthoudt en iemand die stenen gooit ligt namelijk een wereld van verschil. Hij haalt het voorbeeld aan van Groot-Brittannië, waar bepaalde vormen van geweldloos maar onwettige directe actie kunnen bestempeld worden als terrorisme.
"In Londen mogen ngo's niet meer in de nabijheid van Westminster komen omdat er terroristen onder hen zouden kunnen zijn. Japanse toeristen mogen er wel komen. Alsof terroristen zich niet ook als Japanner zouden uitgeven. Het zijn opnieuw de activisten die men sluipend criminaliseert, viseert en monddood maakt", hekelde Mead.
“Het criminaliseren en monddood maken van actiegroepen kan op twee manieren”, vertelde Ties Prakken, emeritus hoogleraar strafrecht aan de Universiteit van Maastricht.”Je kan mensen letterlijk van straat plukken om te verhinderen dat ze doorgaan met hun actie, of je kan hun reputatie beschadigen: actievoerders die voor de strafrechter moeten verschijnen, hebben een sterk ontradingseffect op anderen.”
Prakken zag wel een lichtpuntje. Ook actiegroepen kunnen het (straf)recht inschakelen om de beeldvorming over hun tegenstanders nadelig te beïnvloeden. Zo mogen Nigeriaanse boeren Shell aanklagen omdat de oliemaatschappij hun productiemiddelen vernietigt.
Mondigheid in gevaar
“De trend om maatschappelijk protest te criminaliseren en ngo's die dit protest kanaliseren te brandmerken, ondermijnt de fundamentele bijdrage van actieve burgers en organisaties aan het democratische proces”, vindt Michel Genet, directeur van Greenpeace België."
“De vrije meningsuiting is vooral van belang wanneer zij betrekking heeft op kritiek en contestatie van beleid en heersende orde. Vreedzame acties van ngo's herleiden tot kwesties van strafrecht versmalt het maatschappelijke debat en brengt mondigheid in gevaar. Wij richten een oproep aan alle parlementsleden in dit land om dit debat op de politieke agenda te plaatsen”, besloot hij.
eer in de nabijheid van Westminster komen omdat er terroristen onder hen zouden kunnen zijn. Japanse toeristen mogen er wel komen. Alsof terroristen zich niet ook als Japanner zouden uitgeven. Het zijn opnieuw de activisten die men sluipend criminaliseert, viseert en monddood maakt."