Kledingstukken die al na een eerste gebruik hun vorm verliezen of scheuren, lampen die na enkele honderden uren de geest geven, wasmachines die niet langer dan 5 jaar meegaan... Geprogrammeerde veroudering of geplande slijtage heet dit en je vindt het in allerhande textiel, in huishoudtoestellen en ook in elektronica.

Neem nu je smartphone. Werkt die nog even vlot als bij aankoop? Ligt het aan de processor, de apps of de batterij? Wil je een dure vervangbatterij of liever een herstelling ter waarde van 40% van de nieuwprijs? Fabrikanten rekenen op iets anders: dat je als naïeve consument na 2 jaar een nieuw toestel koopt. Een smartphone zou technisch gesproken immers perfect 12 à 15 jaar kunnen meegaan.

Vandaag wisselen we zeer snel van smartphone, terwijl de eerste gsm's 6 jaar in dezelfde handen bleven. Wasmachines gingen vroeger 20 tot 30 jaar mee. Nu is de levensduur veel korter. Deze marktstrategie om te blijven verkopen is natuurlijk slecht nieuws voor het milieu. Elk jaar produceren we wereldwijd meer dan 40 miljoen ton elektronisch afval, in België goed voor bijna 23 kilo per inwoner (waarvan een gedeelte gerecycleerd wordt). In 2025 zouden we aan 53,9 miljoen ton zitten, volgens het Bureau of International Recycling (bir.org).

De Europese Commissie heeft een actieplan voor een circulaire economie opgesteld en daarvoor naar de levenscyclus van producten gekeken. Het is nu aan de lidstaten om zelf maatregelen uit te werken. Bij ons hebben de bevoegde ministers een studie laten uitvoeren naar geprogrammeerde veroudering. Er werden geen bewijzen gevonden van deze laakbare praktijk, wel zou de consument te weinig informatie krijgen over de te hoog ingeschatte levensduur van de apparatuur. De Europese Commissie wil dat fabrikanten vanaf 2020 die informatie over duurzaamheid meegeven bij hun producten. Terwijl België het bij een studie houdt, hebben Frankrijk en Italië geplande slijtage al verboden.

Eind oktober raakte bekend dat Italië als eerste land boetes heeft opgelegd voor deze vorm van consumentenbedrog: 10 miljoen euro voor Apple en 5 miljoen euro voor Samsung. De fabrikanten voeren software-updates uit op hun dure smartphones om ze minder efficiënt te maken of slechter te doen functioneren, zo luidt de beschuldiging. Apple zou bovendien geen correcte info geven over de kortere batterijduur van geüpdatete toestellen.

Black Friday zet consumenten ertoe aan om nogmaals nieuwere modellen te kopen van producten die gebruik maken van uitputbare natuurlijke bronnen, die veel afval veroorzaken en dus nefast zijn voor onze planeet. Een echte circulaire economie zou fabrikanten kunnen verplichten om hun producten te herstellen en te hergebruiken.

Natuurlijk kan je ook als consument in actie komen. Voor Black Friday roepen we op om helemaal NIETS te kopen, maar bijvoorbeeld zelf iets te maken. Want door spullen te koesteren, te delen en te herstellen, haal je meer uit de dingen die je al hebt.

- Michel Luyckx is leerkracht en vrijwilliger bij Greenpeace