Είναι οι τελευταίες μέρες του Μάρτη και η Greenpeace ολοκληρώνει τις επιχειρήσεις της στη Λέσβο, έχοντας μεταφέρει την τεχνογνωσία της και τη ναυτική της εμπειρία στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα.
Περάσαμε έναν ολόκληρο χειμώνα εδώ βοηθώντας τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα (ΓΧΣ) στη διάσωση των προσφύγων στη θάλασσα, αναλαμβάνοντας δράση εκεί όπου οι ηγέτες της Ευρώπης απέτυχαν. Και είμαστε πολύ περήφανοι για αυτό. Περίπου 100 από τους πιο έμπειρους ανθρώπους της Greenpeace αφιέρωσαν το χρόνο, τις ικανότητές και την ενέργειά τους, τους τελευταίους 5 μήνες, σε αυτή την προσπάθεια να σωθούν ανθρώπινες ζωές. Δύο μη κυβερνητικές οργανώσεις, οι Γιατροί χωρίς Σύνορα και η Greenpeace, λειτούργησαν σαν μία οργάνωση, τόσο στη διάρκεια των κοινών επιχειρήσεων όσο και στη διαδικασία μεταφοράς τεχνογνωσίας και εμπειρίας. Όμως η κοινή μας ομάδα στη Λέσβο δέθηκε τόσο πολύ, που πολλοί από τους ανθρώπους μας θα παραμείνουν εκεί ακόμη και μετά την αποχώρηση της Greenpeace.
Το να κάνεις απολογισμό των τελευταίων μηνών δεν ειναι εύκολο γιατί κάθε μέρα ήταν διαφορετική. Είναι πιο εύκολο να εξηγήσεις όλα όσα συνέβησαν μέσα από τα στατιστικά στοιχεία, παρά το γεγονός ότι οι αριθμοί έχουν αποτύχει παταγωδώς σε αυτή την κρίση που πλήττει σε μεγάλο βαθμό την ανθρωπιά μας, ιδιαίτερα με πολιτικούς και media να επικεντρώνονται σε αυτά σαν να είναι μετοχές στο χρηματιστήριο. Τα στατιστικά στοιχεία όμως είναι πολύ φτωχά μπροστά σε όλα όσα είδαμε όλον αυτό τον καιρό και έμειναν χαραγμένα στο μυαλό μας: ένα χέρι που προσπαθεί απεγνωσμένα να πιαστεί από κάπου, ένας άνθρωπος που σε κοιτά στα μάτια ένα δευτερόλεπτο πριν χάσει τις αισθήσεις του ή ένα καθησυχαστικό νεύμα από το συνεργάτη σου πάνω σε μία βάρκα, ανάμεσα σε υστερικές κραυγές, όπου κάθε απόφαση μοιάζει θέμα ζωής και θανάτου.
5 μήνες στη Λέσβο σε αριθμούς
Οι Γιατροί χωρίς Σύνορα και η Greenpeace βοήθησαν 18.117 πρόσφυγες στη θάλασσα από τις 28 Νοεμβρίου 2015 μέχρι τις 23 Μαρτίου 2016 και έκαναν 361 επιχειρήσεις με φουσκωτά σκάφη στις βόρειες ακτές της Λέσβου:
Οι βάρκες που χρησιμοποιούν οι πρόσφυγες ανήκουν σε δύο βασικές κατηγορίες, αλλά καμιά δεν ταιριάζει στο πέρασμα που θέλουν να κάνουν. Στα φουσκωτά, που μπορούν να μεταφέρουν έως και 70 ανθρώπους, η ποιότητά τους ποικίλει (συνήθως έχουν μόνο έναν θάλαμο αέρα, ενώ η κόλλα με την οποία έχουν συναρμολογηθεί ακόμα δεν έχει στεγνώσει) και στις “ξύλινες” βάρκες, ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει όποια βάρκα δεν είναι φτιαγμένη από λάστιχο. Αυτές είναι και οι πιο επικίνδυνες, γιατί όταν μπάζουν νερό έχουν την τάση να αναποδογυρίζουν και να βουλιάζουν ή να διαλύονται. Όλες οι βάρκες ξεχειλίζουν ανθρώπινες ψυχές παγωμένες από το κρύο και το φόβο, μα όταν ακούγαμε τη φράση “ξύλινη βάρκα” ήταν η δική μας σειρά να παγώσουμε από την αγωνία και να ανεβάσουμε ταχύτητα.
Καμιά από τις 361 αυτές επιχειρήσεις δεν θα είχε γίνει χωρίς την ομάδα μας στα παρατηρητήρια που βρίσκονται στους λόφους, το Romeo και τη Juliette, που είχε να φέρει σε πέρας μια ατελείωτη σειρά από πολύ σημαντικά για τη ζωή των ανθρώπων που βρίσκονται στη θάλασσα πράγματα: από το να εντοπίζουν τις λέμβους και να τις καθοδηγούν προς την ξηρά μέχρι να επικοινωνήσουν και να περάσουν τις απαραίτητες πληροφορίες στις αρχές και τις μη κυβερνητικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται σε στεριά και θάλασσα.
Μία μικρή γεύση από τις ιστορίες πίσω από τους αριθμούς
Καθοδήγηση στην ακτή – 171 βάρκες
Οποιαδήποτε ημέρα με καλό καιρό μπορεί να εξελιχθεί σε μία όμορφη εμπειρία. Οι πρόσφυγες, μόλις συνειδητοποιήσουν ότι είμαστε φίλοι και όχι εχθροί, ξεκινούν τα τραγούδια χαράς και εξυμνούν το θεό. Εμείς μπορούμε μόνο να φανταστούμε πώς είναι να αισθανεσαι ότι σχεδόν τα έχεις καταφέρει μετά από όλες τις κακουχίες που έχεις περάσει! Τα χαμόγελα φωτίζουν τα πρόσωπά τους καθώς τους κάνουμε νεύμα “όλα καλά!” και οι μεταφραστές και οι νοσοκόμοι μας εκτιμούν από ασφαλή απόσταση την κατάσταση των ανθρώπων στη βάρκα.
Οι επιχειρήσεις μας κάλυψαν μία απόσταση περίπου 10 μιλίων κατά μήκος της ακτής στη Βόρεια Λέσβο, 10 ή 12 παραλίες που προσφέρονται για ασφαλή αποβίβαση. Κάθε παραλία έχει το όνομά της. Με τον καιρό μαθαίνεις και δεν χρειάζεσαι πια το GPS όταν καλείς σε βοήθεια: «στείλτε τους γιατρούς στη Yogi ή στο Chapel» ή «χρειαζόμαστε ομάδες υποστήριξης στην Αφροδίτη ή στη Φάρμα.»
Κυρίως χρειάζεται να τους καθοδηγήσεις μέχρι την ασφαλή παραλία, καθώς οι περισσότεροι από αυτούς δεν έχουν ιδέα από θάλασσα ή βάρκες. Πολλοί από αυτούς δεν είχαν δει ποτέ τους θάλασσα μέχρι σήμερα, δεν γνωρίζουν ότι ο φάρος σημαίνει κίνδυνο. Πολλές ζωές χάθηκαν άδικα σε βράχια σε ρηχά νερά…
Διαφορετικού είδους βοήθεια (όπως π.χ. η αντιμετώπιση μηχανικής βλάβης) – 141 βάρκες
«Ελέγξτε τα καύσιμα, ελέγξτε τα καύσιμα και ελέγξτε τα καύσιμα ξανά» είναι η φράση που θυμάμαι περισσότερο από όλες από τον «Οδηγό για Αρχάριους για τη Συντήρηση και Αντιμετώπιση Προβλημάτων σε Εξωλέμβιες Μαχανές». Πόσο αληθινό σε αυτήν την περίπτωση.
Οι εξωλέμβιες δεν θα λειτουργήσουν για πολύ αν η βαλβίδα αέρα στο δοχείο είναι κλειστή, το τσοκ είναι τραβηγμένο και 10 άνθρωποι κάθονται επάνω στο σωλήνα καυσίμου. Στους πιο τυχερούς το πρόβλημα παρουσιάζεται αφού έχουν βγει από τα τουρκικά χωρικά ύδατα και η βοήθεια τους περιμένει. Όμως, δεν έχουμε δικαίωμα να διασχίσουμε την κόκκινη διακεκομμένη γραμμή στο GPS που σηματοδοτεί τα σύνορα. Αν υπάρξει κάποιο πρόβλημα όσο βρίσκονται ακόμα σε τούρκικα νερά -εκτός από την περίπτωση σήματος κινδύνου- τότε βρίσκονται στο έλεος της τουρκικής ακτοφυλακής. Έχουμε γίνει μάρτυρες μερικών σοκαριστικών περιστατικών, ενώ πολύ αμφιβάλω αν… έχουν επιστροφή χρημάτων από τους λαθρεμπόρους. Το ‘εισιτήριο’ κοστίζει έως και 3.000 ευρώ το άτομο. Πρόκειται για το ακριβότερο ταξίδι 6 μιλίων στον κόσμο. Οπουδήποτε αλλού στον πλανήτη θα μπορούσες να νοικιάσεις το δικό σου ελικόπτερο.
Φυσικά μία ακινητοποιημένη βάρκα στη μέση της θάλασσας είναι ακόμα πιο ανυπεράσπιστη μπροστά στην κακοκαιρία, καθώς τα κύματα τη χτυπούν και περνούν από πάνω της. Όσοι κάθονται στο κέντρο της βάρκας γίνονται μούσκεμα (συνήθως οι πιο ευάλωτοι -γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι) και η έγκαιρη επαναλειτουργία της εξωλέμβιας είναι η καλύτερη δυνατή λύση. Οι μεταφραστές μας (πολλοί από αυτούς ήταν κάποτε πρόσφυγες οι ίδιοι) έχουν γίνει πλέον ‘ειδικοί’ σε θέματα αντιμετώπισης προβλημάτων σε εξωλέμβιες.
Ρυμούλκηση – 24 βάρκες
Όταν το μηχανικό πρόβλημα δεν επιλύεται, αλλά η βάρκα είναι σε καλή κατάσταση, τότε η ρυμούλκηση είναι η καλύτερη λύση. Πρώτα όμως πρέπει να λάβουμε άδεια από την Ελληνική Ακτοφυλακή, καθώς το τελευταίο που θέλουμε είναι να κατηγορηθούμε για ‘παράνομη διακίνηση’ ανθρώπων. Είναι ένα πολύπλοκο πολιτικό παιχνίδι αυτό που διεξάγεται στη θάλασσα! Υπάρχουν πολλοί παίκτες: Η Frontex επιχειρεί με νορβηγικά, πορτογαλικά, βουλγάρικα και σουηδικά σκάφη. Σε αυτά προσθέστε και τα πολεμικά πλοία του ΝΑΤΟ. Τους Ισπανούς ναυαγοσώστες. Τις ελληνικές, γερμανικές και ολλανδικές βάρκες εθελοντών. Τον τελευταίο λόγο τον έχει η Ελληνική Ακτοφυλακή.
Έπειτα υπάρχουν τα πρακτικά θέματα με τη ρυμούλκηση μίας λαστιχένιας βάρκας. Οι περισσότερες από αυτές δεν έχουν κατάλληλα σημεία πρόσδεσης και υπάρχει ο κίνδυνος να ξηλωθούν οι ραφές και να διαλυθεί η βάρκα. Η λύση είναι να ρίξεις ένα χοντρό σκοινί ρυμούλκησης στη μέση της βάρκας και να ζητήσεις από τους πιο δυνατούς να το κρατήσουν με τα ίδια τους τα χέρια. Αυτή η μέθοδος δεν υπάρχει σε κανένα Εγχειρίδιο Ναυτοσύνης, όπως δεν υπάρχει πουθενά γραμμένη και αυτή η ιδιαίτερη περίπτωση. Λειτουργεί πολύ αποτελεσματικά και είναι εύκολο να εξηγηθεί με τη βοήθεια των μεταφραστών μας.
Περισυλλογή ανθρώπων από τη θάλασσα/ Ανατροπή λέμβων/ Μεταφορά ανθρώπων με τα σκάφη μας – 25 βάρκες
Τα περιστατικά αυτά θα στοιχειώνουν τα όνειρά μας για πολύ καιρό ακόμα. Είναι είκοσι πέντε περιπτώσεις όπου πολλές ζωές θα είχαν χαθεί εάν δεν ήμασταν εκεί. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων μας χάσαμε συνολικά 4 ψυχές.
Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική φυσικά. Στις ελαφρύτερες περιπτώσεις μπορεί να ήταν ένα φουσκωτό με σπασμένο κινητήρα που αρχίζει να βουλιάζει, παιδιά στριμωγμένα στη μέση με νερό μέχρι το λαιμό τους, μωρά που προσπαθούν να τα κρατήσουν ψηλά, υποθερμία και πανικός. Η μεταφορά ανθρώπων από το σκάφος τους στο δικό μας ήταν σπάνια μία ήρεμη υπόθεση. Κάναμε ένα συντονισμένο ελιγμό με τα δύο φουσκωτά μας και προσπαθούσαμε να μεταφέρουμε τα παιδιά και τα μωρά με τις μητέρες τους πρώτα. Μερικές φορές, ήταν πιο πιθανό να είναι ο πανικός που βουλιάζει το σκάφος παρά η μηχανική βλάβη. Τότε η πιο δύσκολη επιχείρηση ήταν να καταφέρουμε να κρατήσουν όλοι την ψυχραιμία τους.
Άλλες περιπτώσεις χρειάζονταν επείγουσα ιατρική φροντίδα. Υπάρχει ένα όριο στο πόση μπορείς να προσφέρεις σε ένα φουσκωτό παρόλο που είχαμε μαζί μας οξυγόνο και άλλα ιατρικά εφόδια. Είχαμε μία περίπτωση όπου ο γιατρός των ΓΧΣ επανέφερε με τεχνητή αναπνοή ένα μωρό που ήταν μέσα στο νερό και είχε σταματήσει να αναπνέει. Σε μια άλλη χάσαμε ένα 4 χρόνο αγόρι μέσα στην κακοκαιρία. Αρκετοί ήταν στο πρώτο, δεύτερο και τρίτο επίπεδο της υποθερμίας και τότε τραβούσαμε τις ισοθερμικές κουβέρτες από τις τσέπες μας σαν μάγοι. Συνήθως ήμασταν μόνο μερικά μίλια από το πλησιέστερο λιμάνι και το ασθενοφόρο των ΓΧΣ μας περίμενε εκεί, έτσι στις περισσότερες περιπτώσεις η καλύτερη επιλογή ήταν να τους βγάλουμε από τη θάλασσα και να τρέξουμε στη στεριά.
Το χειρότερο περιστατικό συνέβη στις 16 Δεκεμβρίου. Λίγο πριν είχαμε απειληθεί με σύλληψη από την Frontex (δε μας επέτρεπαν να βγαίνουμε στα ανοιχτά) όταν μία ξύλινη βάρκα ανατράπηκε και βυθίστηκε. Συνολικά 85 άνδρες, γυναίκες, παιδιά και βρέφη βρίσκονταν στο νερό. Ήμασταν οι πρώτοι που έφτασαν εκεί μέσα σε 20 λεπτά. Ήταν μία σκηνή από τον Τιτανικό. Μύριζε θάνατος παντού. Η αδρεναλίνη μετέτρεψε το πλήρωμα σε υπεράνθρωπους καθώς άρπαζαν και ανέσυραν κόσμο πάνω στο σκάφος. Μόνο δύο έχασαν τη ζωή τους και αυτό ήταν ένα θαύμα. Το σκάφος της Frontex δε μπορούσε να κάνει πολλά καθώς ήταν πολύ ψηλό. Έβγαλαν όμως σκοινιά. Πλέον δε μας απειλούν με σύλληψη και συχνά ζητούν τη βοήθειά μας. Προσεύχομαι ότι ποτέ δε θα έχουμε άλλη τέτοια ημέρα. Για όσους βρέθηκαν στο νερό ήταν τραυματική εμπειρία, μια μέρα που κανείς μας δε θα ξεχάσει.
Σε όλες αυτές τις διασώσεις, αυτό που θυμόμαστε είναι τα πρόσωπα. Η επαφή μας με τους πρόσφυγες είναι έντονη, αλλά τελειώνει γρήγορα. Ελέγχουμε τους παλμούς και την αναπνοή τους, αλλά δεν υπάρχει χρόνος για τα ονόματα ή τις ιστορίες τους. Τι συμβαίνει με αυτούς μόλις τους αφήσουμε στην ξηρά δεν το γνωρίζουμε… Μακάρι να ήξερα περισσότερα. Ακόμα κι αν φτάσουν στη γη της επαγγελίας, τη Γερμανία ή τη Σουηδία, είμαι βέβαιος ότι πολλοί θα ζήσουν με μια φοβία για τη θάλασσα ή ίσως αυτή η φοβία να γίνει ένα μαζί με τις υπόλοιπες τρομακτικές εμπειρίες που είχαν στο ταξίδι τους. Οι περισσότεροι είναι Σύριοι που προσπαθούν να ξεφύγουν από την κόλαση.
Καθώς επιστρέφουμε στις πατρίδες μας, κοιτάζω το διαβατήριό μου. Πόσο τυχερός είμαι που έχω ένα κομμάτι χαρτί που μου επιτρέπει να πετώ πάνω από σύνορα που έχουν φτιάξει οι ίδιοι οι άνθρωποι. Δυστυχώς το πού γεννήθηκες σήμερα είναι καθοριστικό για τόσα πολλά πράγματα. Νιώθω προνομιούχος που το δικό μου πρόσωπο ήταν η πρώτη εικόνα που είχαν αυτοί οι άνθρωποι για την Ευρώπη και ελπίζω να συνεχίσει να είναι φιλική.
Ο τρόπος που παρουσιάζονται αυτοί οι άνθρωποι στα μέσα μαζικής ενημέρωσης συχνά είναι αρνητικός, η αντιμετώπισή τους από μερικές από τις κυβερνήσεις μας ντροπή, αλλά φεύγω γνωρίζοντας ότι δεν είναι η φυλή ή η θρησκεία που μας χωρίζει από τους πρόσφυγες, αλλά η ταλαιπωρία που έχουν υποστεί.
