Meer dan drie jaar geleden werd Japan getroffen door de ergste nucleaire ramp van een hele generatie: een kernsmelting in drie reactoren en een ontploffing in de reactorgebouwen van de kerncentrale van Fukushima Dai-ichi. In de nasleep van deze ramp, kregen de Japanners en de rest van de wereld maar mondjesmaat precieze informatie meegedeeld van TEPCO en de regering, die er niet bepaald in slaagden om duidelijk leiding te geven.

Amper tien dagen na het begin van deze catastrofe, vertrok ik met Greenpeace naar het rampengebied om de omvang te onderzoeken en aan het licht te brengen. Wat we daar toen vonden, was diep verontrustend. In de gebieden die nog niet ontruimd waren, werden extreem hoge stralingsniveaus gemeten. Frustrerend was ook dat de Japanse regering, ondanks ons aandringen om meteen te evacueren, talmde en schoorvoetend in actie schoot om de noodzakelijke maatregelen te nemen om haar burgers te beschermen.

Groen licht voor herstart

Er mogen dan wel een andere eerste minister en regering aan de macht zijn, datzelfde machtige en incestueuze ‘nucleaire dorp’ dat de kerncentrale van Fukushima Dai-ichi had laten bouwen, blijft gewoon actief. De industriële belangengroep tracht nu zelfs over de Japanse publieke opinie - die grotendeels tegen de heropstart van de kernreactoren gekant is- heen te walsen om gevaarlijke nucleaire reactoren in het land toch weer in gang te zetten. Met de steun van de radicale pro-nucleaire regering van Shinzo Abe, is nu groen licht gegeven voor de herstart van de twee Sendai-reactoren in de prefectuur van Kagoshima - in de volgende maanden al - onder het voorwendsel dat ze beantwoorden aan nieuwe veiligheidsnormen.

Nu de heropstart van deze twee reactoren om de hoek loert, reactoren die in een seismisch kustgebied bovenop een grote vulkaan liggen, zijn de lessen die we uit Fukushima kunnen trekken belangrijker dan ooit.


Terug naar Fukushima

Deze week ben ik teruggekeerd naar de prefectuur van Fukushima om de stand van zaken op het terrein te onderzoeken en te documenteren.

In tegenstelling tot de schijnwereld die de Japanse regering ons voorhoudt, is de werkelijkheid gewoonweg tragisch voor de slachtoffers.

Het is ook een belangrijke waarschuwing voor de burgers van Kagoshima. De boodschap kan niet duidelijker zijn: wanneer zich een kernramp voordoet, vormt zich een onoplosbaar probleem en het zijn de inwoners die de torenhoge kost betalen voor de heropbouw van hun leven, hun bestaansmiddelen en hun gemeenschap.







Sanering

De intensieve saneringsoperatie die in 2012 van start ging, is peperduur. Duizenden werkers hebben oneindig veel uren geïnvesteerd in het afschrapen van grond en het schoonmaken van woningen. Zonder al te veel succes, helaas.

Eén gevolg van deze decontaminatie is alvast wel duidelijk zichtbaar. Er heeft zich een enorme hoeveelheid kernafval opgestapeld, die zich blijft vermenigvuldigen. Langs de weg liggen grote zwarte zakken te wachten, elk met ongeveer een kubieke meter radioactief afval, tot ze naar grote opslagplaatsen worden vervoerd, waarna ze naar nog grotere tijdelijke opslagplaatsen worden gebracht.

Wij hebben een van die grote tijdelijke opslagplaatsen bezocht in Kawauchi. Het contrast tussen het adembenemend mooie landschap van bergen en bossen en het immens grote terrein vol opeengestapelde zakken kernafval, niet minder dan 200.000 zakken op deze ene plaats, was surreëel en ronduit schokkend.

De omvang is overweldigend. En Fukushima telt nog duizenden andere nucleaire opslagplaatsen.

Kortom, de zogezegde sanering heeft het probleem slechts verplaatst. Het probleem van de opslag van kernafval blijft bestaan en er is geen veilige oplossing voor.

De enorme inspanningen volstaan niet om het stralingsniveau terug te brengen tot onder de grens die de regering zich als doel heeft gesteld, laat staan om de volksgezondheid te vrijwaren. Dit betekent dat mensen gewoon terugkeren naar gebieden die nog gevaarlijk besmet zijn wanneer de evacuatiebevelen worden ingetrokken. Eerlijk gezegd hebben velen ook gewoon geen keuze, want eens het evacuatiebevel niet meer geldt, verliezen ze binnen het jaar hun vergoeding en de kleine noodwoning voor geëvacueerde slachtoffers. De inwoners van deze besmette gebieden staan voor een verschrikkelijk dilemma.

Deze week bezochten we bijvoorbeeld het dorp Myiakoji, het eerste dorp waarvoor het evacuatiebevel werd ingetrokken. Wij waren daar een jaar geleden ook, toen de gevolgen van deze intrekking werkelijkheid werden.

De resultaten van vorig jaar toonden duidelijk aan dat de stralingsniveaus nog steeds hoger waren dan de limiet die de overheid had bepaald, ondanks de massieve inspanningen van meer dan duizend werkers werden om 200 huizen te saneren.

Een jaar later zien we dat er in Myiakoji weinig veranderd is. De stralingsniveaus zijn nagenoeg gelijk aan die van vorig jaar en 40% van de 5600 meetpunten die we langs wegen hadden aangelegd, overschrijden nog steeds de overheidsdoelstelling.

Zij die het zich kunnen veroorloven, blijven weg, zoals Mevrouw Watanabe die nooit zal terugkeren naar haar prachtige huis en moestuin in de bergen, die zwaar besmet zijn door de Fukushima-ramp. Die zijn voorgoed verloren. Ze leeft nog liever in relatieve veiligheid in een klein appartement terwijl ze betaalt om elders een nieuw huis te laten bouwen, dan dat ze haar gezondheid op het spel zet door terug te keren naar haar huis in de bergen en het land dat ze ooit koesterde.


In Fukushima City, op 60 kilometer van de kerncentrale van Fukushima Dai-ichi, is het verhaal niet anders. Bij het treinstation van Fukushima lag een sterk verontreinigde zone, die nu gesaneerd is. In vergelijking met vorig jaar is dat een grote stap vooruit. De vraag is echter waarom het zo lang geduurd heeft en waarom de stadsbewoners al die tijd nodeloos blootgesteld werden aan straling. Er zijn zones in de stad waar de straling zelfs nog hoger is, bijvoorbeeld aan de ingang van het ziekenhuis waar de stralingsmeter meer dan 10 msv/h aangeeft op 10cm boven de grond, of bij de rivier, een ware trekpleister, die nog steeds sterk verontreinigd is.

Op een parking dicht bij ons hotel leek alles eerst in orde, maar amper 6 meter verder van ons eerste meetpunt slaat de stralingsmeter op hol en ligt het stralingsniveau ver boven de overheidslimiet. De hoeveelheid cesium ligt daar ongeveer twaalf en half keer hoger dan de toegelaten limiet van de Japanse overheid om een stof als radioactief afval te kwalificeren. Om met deze stof in aanraking te komen, zijn persoonlijke beschermingsmiddelen verplicht en is de officiële toestemming van de overheid vereist. En het ligt daar maar gewoon open en bloot op een parking…

Net als op andere plaatsen waar saneringsoperaties plaatsvinden, stapelen de zakken met radioactief afval zich door de hele stad van Fukushima op. Wat ooit mooie stadstuintjes waren, zijn nu stortplaatsen voor kernafval.

We keerden ook terug naar het dorp Iitate, waar we 10 dagen na het begin van de ramp ook aanwezig waren. Het was zwaar besmet geraakt omdat het direct was blootgesteld aan radioactieve neerslag, die bij gebrek aan beschutting door de omringende bergen niet werd tegengehouden.

Het eerste wat me opviel was het drukke verkeer, met dat verschil dat in de auto’s saneringswerkers zaten en de vrachtwagens radioactief afval vervoerden. Honderden mensen werkten intensief in een poging om de stad te saneren. Ik schat dat er meer dan duizend werkers aanwezig waren om Iitate te decontamineren.

Dit alles lijkt op een politieke operatie, bedoeld om de indruk te geven dat het probleem ‘onder controle’ is, zelfs na een kernramp. Het ziet er niet naar uit dat de decontaminatie in Iitate ervoor zal zorgen dat de stralingsblootstelling tot een aanvaardbaar peil zal zakken.

Maar dat is nu eenmaal de overweldigende en onoplosbare aard van een kernramp. Eens zich een grote catastrofe voordoet, blijft de schade zo lang aanslepen, zijn de gevolgen zo alomtegenwoordig en hardnekkig en is de niet veilig weg te krijgen berg afval zo enorm groot, dat het letterlijk volledige gemeenschappen en mensenlevens verwoest.

De inwoners van Fukushima worden geconfronteerd met grove onrechtvaardigheid. Niet alleen verloren ze hun hele hebben en houden als gevolg van een nucleaire ramp waarvoor ze helemaal niet verantwoordelijk zijn, maar de magere steun die ze kregen, wordt hen amper enkele jaren later al ontnomen, zodat ze wel genoodzaakt zijn terug te keren naar de besmette gebieden. Daar zitten duidelijk politieke beweegredenen achter, in een poging om nucleaire reactoren elders weer op te starten. Er wordt absoluut geen rekening gehouden met de volksgezondheid. Vanuit dat oogpunt is er slechts één enkel correct en rechtvaardig beleid: als burgers niet willen terugkeren naar hun besmette dorp, waar ze niet op de velden of in de bossen zullen kunnen werken zoals weleer, zouden ze genoeg schadevergoeding moeten ontvangen om elders een nieuw leven te kunnen opbouwen.

Als de regering van Abe haar zin krijgt, zullen echter niet alleen meer Fukushima-slachtoffers hun magere schadevergoeding verliezen, meer Japanse burgers zullen met de dreiging van een gelijkaardige ramp leven en het vooruitzicht hebben van een even oneerlijk en onmenselijk lot.

Dat risico is onaanvaardbaar en eveneens overbodig. De stralingsmonitoringgegevens tonen duidelijk aan dat de ramp drie jaar later nog niet achter de rug is. Het menselijke leed blijft aanslepen. De gevolgen voor het milieu zijn niet op te lossen.

Er kan op geen enkele manier gerechtvaardigd worden dat meer mensenlevens op het spel worden gezet, vooral omdat Japan meer dan een jaar kernvrij is geweest en als gevolg daarvan geen stroomblack-outs heeft gekend. Japan heeft duidelijk het potentieel om wereldwijd een leider in hernieuwbare energie te zijn en kan perfect aan zijn energiebehoeften voldoen zonder kernenergie. De kernreactoren heropstarten in een land dat op de "Pacifische Ring van Vuur" ligt, vooral na de tragedie van Fukushima, is ronduit irrationeel en absurd.

De eersten die met deze dreiging geconfronteerd zullen worden, zijn waarschijnlijk de inwoners van de prefectuur van Kagoshima, waarvan de grote meerderheid tegen de heropstart van de Sendai-reactoren is. Zij begrijpen de lessen die uit Fukushima kunnen worden getrokken. Zij weten als geen ander dat hun leven en bestaansmiddelen op het spel staan. Nu moeten de ambtenaren van de prefectuur van Kagoshima dit ook inzien en het voorstel tot heropstart van de Sendai-reactoren verwerpen.