Μπορεί η πανδημία να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για την κλιματική αλλαγή;

Τις τελευταίες εβδομάδες όλος ο πλανήτης βιώνει, εξαιτίας της πανδημίας του κορωνοϊού, μία χωρίς προηγούμενο κρίση σε πολλαπλά επίπεδα, με εξαιρετικά σημαντικές άμεσες και παράπλευρες απώλειες. Η μόνη οριστική αντιμετώπιση του προβλήματος είναι η παραγωγή του εμβολίου κατά του ιού COVID-19 ή ενός 100% αποτελεσματικού κοκτέιλ αντιικών παραγόντων. Κατά συνέπεια και ορθώς, υπάρχει η παρότρυνση και οικονομική υποστήριξη από τα κράτη προς τις ερευνητικές ομάδες που εργάζονται πυρετωδώς σε αυτές τις κατευθύνσεις

Με αφορμή τις σοβαρότατες επιπτώσεις αυτής της πανδημίας στις ζωές των ανθρώπων παγκοσμίως και με δεδομένο ότι πολλοί ειδικοί πιστεύουν ότι η κλιματική αλλαγή σε συνδυασμό με άλλες περιβαλλοντικές διαταραχές θα διευκολύνουν την ανάπτυξη περισσότερων εντελώς νέων λοιμωδών στελεχών όπως ο COVID-19⁽¹⁾, είναι επίκαιρο να αναφέρουμε πολύ συνοπτικά κάποια στοιχεία που υπάρχουν και συσχετίζουν την κλιματική αλλαγή με τη μετάδοση και την εξάπλωση των λοιμωδών νοσημάτων.

Η άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη μας σε συνδυασμό με την όλο και πιο συχνή εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων, προβλέπεται να προκαλέσουν αλλαγές στην εποχικότητα, τη γεωγραφία και την ένταση της εκδήλωσης λοιμωδών νοσημάτων. Οι πλημμύρες και η διαχείριση των νερών που προέρχονται από αυτές μπορούν να διευκολύνουν τη μεταφορά και την εξάπλωση μολυσματικών παραγόντων, ενώ η αύξηση της θερμοκρασίας και της υγρασίας επηρεάζουν την ανάπτυξη, την επιβίωση και την εξάπλωση όχι μόνο των παθογόνων αλλά και των φορέων τους. Έτσι, η εξάπλωση εντόμων όπως τα κουνούπια που αποτελούν φορείς σοβαρών νόσων όπως η ελονοσία, ο Δάγκειος πυρετός και ο ιός του Δυτικού Νείλου, θα μετατοπιστεί προς περιοχές του πλανήτη που σήμερα είναι ψυχρότερες. Ο ιός του Δυτικού Νείλου για παράδειγμα, εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο δυτικό ημισφαίριο, στη Νέα Υόρκη, μετά από μία παρατεταμένη περίοδο υψηλών θερμοκρασιών ακολουθούμενη από έντονες βροχοπτώσεις το 1999⁽²⁾. Το συμπέρασμα είναι ότι, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε η καθηγήτρια βιολογίας του πανεπιστημίου Stanford, Erin Mordecai, “οι πλούσιες και ανεπτυγμένες χώρες όπως οι ΗΠΑ δεν έχουν ανοσία”.⁽³⁾

Σύμφωνα με τον οργανισμό United States Agency for International Development, περίπου το 75% όλων των νέων αναδυόμενων αλλά και επανα-αναδυόμενων λοιμωδών νόσων προέρχονται από τα ζώα. Αυτές περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τον SARS, την H5N1 νόσο των πουλερικών και τον Η1Ν1 ιό της γρίπης. Όλο και περισσότερα ζώα που για πολλά χρόνια ήταν φορείς των νόσων χωρίς να μολύνουν τον άνθρωπο, αλλάζουν τη συμπεριφορά τους και μεταναστεύουν σε νέες περιοχές λόγω της κλιματικής αλλαγής.  To γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την αναζήτηση του ανθρώπου για εναλλακτικές πηγές τροφής για την κάλυψη των αναγκών του, αυξάνουν τις πιθανότητες να έρθουν σε επαφή οι άνθρωποι με ζώα φορείς και έτσι να μολυνθούν. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι η άμεση παρέμβαση του ανθρώπου στο περιβάλλον, όπως για παράδειγμα η αποψίλωση των δασών του Αμαζονίου, αποτελεί έναν επιπλέον παράγοντα που όχι μόνο προκαλεί μείωση της βιοποικιλότητας⁽⁴⁾, αλλά επίσης αναγκάζει πολλά ζώα πιθανούς φορείς στην εξεύρεση νέων φυσικών ενδιαιτημάτων, εξωθώντας τα έτσι πλησιέστερα σε κατοικημένες περιοχές. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι η επιδημία του ιού του Ebola στην Αφρική έχει συσχετιστεί άμεσα με την κατανάλωση κρέατος άγριων ζώων φορέων, όπως η νυχτερίδα⁽²⁾.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει πώς τα μοντέλα μετάδοσης λοιμωδών νοσημάτων θα μεταβληθούν ως συνέπεια της κλιματικής αλλαγής. Συνεπώς, υπάρχει ανάγκη να μάθουμε περισσότερα για αυτές τις σύνθετες σχέσεις αιτίας και αιτιατού και εφαρμόζοντας ολοκληρωμένα μαθηματικά μοντέλα να προβλέψουμε, όσο είναι δυνατόν, τις μελλοντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη μετάδοση και εξάπλωση των λοιμωδών νοσημάτων⁽⁵⁾.

Τέλος, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, είναι αυτονόητο το πόσο κρίσιμες και σημαντικές είναι οι ενέργειες που έχουν ξεκινήσει να γίνονται εκ μέρους των κυβερνήσεων για την ανάπτυξη και εφαρμογή πολιτικών καθαρής ενέργειας. Ωστόσο, ελλοχεύει ο κίνδυνος οι ενέργειες αυτές να υπονομευτούν, εξαιτίας της μεγάλης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που απορρέει από τις συνέπειες της πανδημίας του κορωνοϊού. Σε αυτό το πλαίσιο, αξίζει να αναφερθούν τα πρόσφατα λόγια του Bill McKibben, περιβαλλοντολόγου, συγγραφέως, βραβευμένου με το Gandhi Peace Award, στο τηλεοπτικό δίκτυο CNBC: “Αν το μάθημα που παίρνουμε είναι ότι είναι καλύτερα να επιστρέψουμε στο status quo ante, τότε ο ιός μάλλον θα καθυστερήσει την ενεργειακή μετάβαση, αν όμως το μάθημα που παίρνουμε είναι ότι πρέπει να πάρουμε στα σοβαρά τον φυσικό κόσμο και τις απειλές του, τότε αυτό θα μπορούσε να κάνει τις κυβερνήσεις να κινητοποιηθούν πιο γρήγορα προς τη σωστή κατεύθυνση”⁽⁶⁾.

Λία Πατσαβούδη – Καθηγήτρια Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, και εθελόντρια στην Greenpeace

1. What could warming mean for pathogens like Coronavirus? by Chelsea Harvey, Scientific American March 9, 2020. https://www.scientificamerican.com/article/what-could-warming-mean-for-pathogens-like-coronavirus/ 
2. How Climate Change is Exacerbating the Spread of Disease by Renee Cho. State of the Planet. Earth Institute, Columbia University, 2014. https://blogs.ei.columbia.edu/2014/09/04/how-climate-change-is-exacerbating-the-spread-of-disease/ 
3. How does climate change affect disease? by Rob Jordan, Stanford Woods Institute for the Environment, 2019. https://earth.stanford.edu/news/how-does-climate-change-affect-disease#gs.z7q8m9
4. Deforestation and threats to the biodiversity of Amazonia. IC Vieira et al. Braz. J.Biol.68, 949-956, 2008. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19197467
5. Climate change and infectious diseases, World Health Organization 2020 https://www.who.int/globalchange/summary/en/index5.html
6. https://www.cnbc.com/2020/03/13/coronavirus-could-weaken-climate-change-action-hit-clean-energy.html

Έχουμε κλιματική κρίση

Πάτα εδώ