Als Greenpeace-supporter krijg je op een buurtbarbecue of familiefeestje al snel opmerkingen over je ‘nepvleesʼ of de CO2-uitstoot voor jouw leuke jurkje. Greenpeace-directeur Andy Palmen bereidt je voor op pittige discussies over stikstof.
‘Boeren hebben het al moeilijk genoeg.’ ‘Verduurzaming van de landbouw is een bedreiging voor de voedselzekerheid.’ ‘We hebben met een oorlog in Europa wel andere dingen aan ons hoofd.’ ‘Als de veestapel hier krimpt, dan groeit-ie ergens anders.’ Greenpeace-directeur Andy Palmen lepelt ze moeiteloos op, de argumenten die hij keer op keer hoort als het over stikstof gaat. ‘We hebben nu een minister voor Natuur en Stikstof die in ieder geval op papier snapt hoe urgent de situatie is, maar wat gaat ze doen als het Malieveld vol boeren staat? Worden de scherpe randen dan weggepolderd of houdt ze voet bij stuk? Als Greenpeace zullen we niet schromen om via de rechter af te dwingen dat de overheid zich aan haar eigen regels houdt. Als het zover is, zal er zeker veel chagrijn onze kant opkomen.’
Fastfood
‘En dat is onterecht’, benadrukt Andy. ‘Greenpeace heeft dit probleem niet bedacht en al helemaal niet veroorzaakt.’ Al sinds de jaren 60 waarschuwen ambtenaren voor het alsmaar uitdijende mestoverschot en de milieugevolgen van de schaalvergroting in de landbouw. In een notendop: te veel stikstof werkt als ‘fastfood’. Planten als brandnetels en bramenstruiken zijn er dol op en verdringen met hun gewoeker andere soorten waarvan rupsen en vlinders afhankelijk zijn, zoals viooltjes en de klokjesgentiaan. Heide vergrast, zandverstuivingen groeien dicht. Bepaalde insecten komen daardoor minder voor en de vogels die leven van die insecten zie en hoor je ook steeds minder.
De stikstofcrisis is niet alleen letterlijk verstikkend voor de biodiversiteit; deze natuurverschraling is ook gewoon bij Europese wet verboden. Andy: ‘De politiek heeft het al die tijd schaamteloos af laten weten. In 2019 noemde Rutte het stikstofprobleem nog ‘de grootste crisis’ in zijn toen 9-jarige premierschap. Intussen is het 2022 en horen we vooral veel blabla over de stikstofcrisis, maar echt actie ondernemen, ho maar. Het enige dat wij zeggen, is: overheid, leef je eigen wetten na en laat de natuur in ieder geval niet verslechteren. Dat is een ongemakkelijke boodschap, want er spelen veel belangen en een systeem veranderen is ingewikkeld. Maar de natuur gaat eraan en ons geduld is op.’
Pleister eraf
‘We hebben geen tijd meer voor kleine stappen’, vervolgt Andy stellig. En ja, erkent hij: de transitie naar een duurzame samenleving gaat voor veel verandering zorgen. ‘De politiek heeft te lang gewacht met passende maatregelen. Nu hebben we amper tijd meer en moet die verhullende stikstofpleister er in één keer afgetrokken worden. Dus zeggen we ook: verzacht de pijn, door alle sectoren te laten bijdragen, boeren eerlijk te compenseren en de boeren die onderdeel willen worden van de oplossing te helpen aan een goed verdienmodel. We denken daarover actief mee. Dat deden we eerder ook door in het klimaatakkoord afspraken met de vakbonden te maken over een Kolenfonds, zodat mensen die in een kolencentrale werkten zich konden laten omscholen. In het Noordzee-akkoord stonden vergelijkbare afspraken voor vissers. Je moet mensen niet laten verzuipen, maar wel duidelijk zijn: de transitie is onvermijdelijk en definitief.’
Stroperig
Op papier zijn de stikstofplannen van dit kabinet voortvarend, maar Andy is er niet gerust op. ‘Veel oplossingen leveren minder op dan gehoopt, zijn vrijwillig of gericht op de lange termijn. Het recente onderzoeksrapport van ecoloog Bobbink laat onomstotelijk zien dat het voor sommige natuurtypen nu of nooit is. In België zit een stikstofminister die er met veel minder geld wél met een gestrekt been in durft te gaan en aan het roer blijft staan. Daar liggen plannen om de varkensstapel voor 2030 met 30% te verminderen en de 40 grootste vervuilers voor 2025 te laten stoppen. In Nederland kiest de minister voor stroperige procedures via de provincies. Ervaring leert dat dit weer vertraging betekent, weer uitstel, weer tegenvallers. Die tijd is er simpelweg niet.’
Zij aan zij met de boer
Greenpeace werkt onder meer samen met het CSA Netwerk aan echte, eerlijke oplossingen voor de huidige landbouwproblemen. ‘Donkergroene’ boerin Bregje Hamelynck is lid van deze boerenorganisatie die is aangesloten bij de Federatie van Agro-ecologische Boeren. Samen met haar man startte zij in 2014 met een CSA, voluit Community Supported Agriculture: landbouw die boeren en burgers direct met elkaar verbindt.
Bregje en een groep agro-ecologische boeren zoeken actief samenwerking met wetenschappers, andere boeren én maatschappelijke organisaties als Greenpeace. ‘Hoe kunnen we elkaar versterken? We hebben allemaal onze eigen rol. Via de Boerenraad, een club voor, van, met en door boeren, werken we van binnenuit aan verandering van het landbouwsysteem. Greenpeace voert actie, legt misstanden bloot en kan de achterban stimuleren kritisch naar de inhoud van hun winkelmandje te kijken. Door samen op te trekken en een gezamenlijk doel voor ogen te hebben, versterk je elkaars inspanningen.’
Een CSA in uw buurt? csanetwerk.nl
Kiezen voor natuur
De grootste stikstofwinst is te behalen in de veeteelt. Volgens het RIVM draagt verkeer – de op een na grootste stikstofbron in Nederland – voor 17% bij aan de nationale stikstofuitstoot die neerslaat op onze strikt beschermde natuur. De landbouw, en dan vooral de veehouderij, was verantwoordelijk voor zo’n 62% van die uitstoot. Er komt ook veel stikstof uit het buitenland, maar Nederland ‘exporteert’ viermaal zoveel stikstof naar het buitenland als wij ‘importeren’. Exit gehaktbal, dus? Andy: ‘Ja, we zullen onze vlees- en zuivelconsumptie drastisch moeten verminderen, maar de stikstofcrisis lossen we daarmee niet op. Nu al gaat het grootste deel van onze vlees- en zuivelproductie naar het buitenland. Het probleem bij de wortel aanpakken betekent vooral: minder dieren op Nederlandse bodem.’
‘In feite zijn we bondgenoten’
In april sprak Andy met zo’n 25 melkveehouders en het verraste hem over hoeveel zaken Greenpeace het met ze eens is. Dat het voor veel boeren in het huidige systeem vrijwel onmogelijk is om op een fatsoenlijke manier een boterham te verdienen. Dat deze manier van produceren niet houdbaar is. ‘We hebben boeren keihard nodig om de omslag te maken naar een systeem met minder dieren, waarin wordt samengewerkt met de natuur. Ook delen Greenpeace en boeren hun kritiek op bedrijven die geld verdienen ten koste van boeren. We voeren actie tegen de Rabobank en lobbyen bij de overheid en supermarkten voor een eerlijke prijs voor een duurzaam product. Nog te vaak staan we tegenover elkaar, terwijl we in feite bondgenoten zijn.’
Andy voorspelt dat de weerstand tegen Greenpeace het komende jaar zal groeien. ‘Er moeten nu snel grote stappen gezet worden en dat gaat pijn doen. Dan is het makkelijk om ons de schuld te geven. De minister moet snel een pakket maatregelen neerleggen dat juridisch en ecologisch houdbaar is. Gebeurt dat niet, dan sluiten wij een gang naar de rechter niet uit. Als wij daardoor kritiek krijgen, zeg ik “laat maar komen”. Wij weten waarvoor we staan: het belang van onze mooie planeet en een toekomstbestendig voedselsysteem.’
Vijf keer winst voor de natuur
Samen met jou hebben we al enorm veel bereikt in de stikstofcrisis. Nu komt het aan op daden van de regering. Dit zijn onze vijf grootste wins (en wat er nog moet gebeuren).
- Transitiefonds: minister Christianne van der Wal heeft € 25 miljard beschikbaar om de stikstofcrisis aan te pakken, een prachtig bedrag. Maar aangezien dat geld slechts één keer kan worden uitgegeven, moet ze dit besteden aan een structurele oplossing: de omslag naar ecologische landbouw met minder dieren. En niet aan dure technische ‘schijnoplossingen’.
- Ambitieuzer doel voor 2030: het kabinet wil de stikstofuitstoot in 2030 halveren. Ze wil dat op 74% van alle oppervlak aan stikstofgevoelige natuur de stikstofneerslag zo laag is dat deze geen schade aanricht. Eerder was het doel slechts 50%, een grote win! Maar voor de 14 kwetsbaarste natuurtypen in Nederland is 2030 te laat.
- Natuur als uitgangspunt: deze 14 natuur-typen moeten uiterlijk in 2025 gered zijn, concludeerde een Greenpeace-rapport. Naar aanleiding daarvan liet de minister weten dat ze de deadline voor de ‘donkerrode’ gebieden naar voren haalt (mogelijk 2025).
- Taboe op krimp doorbroken: de nieuwe plannen van het kabinet leiden tot een krimp van de veestapel met zo’n 30%. Na jaren van taboe op het woord ‘krimp’ is dit een enorm succes! Maar we zijn er nog niet. Om ons landbouwsysteem binnen alle ecologische grenzen te krijgen zal de veestapel met 70% moeten krimpen in 2030 en met 80% in 2050.
- Verplicht meedoen: in het regeerakkoord staat zwart op wit dat banken, super-markten en andere ketenpartijen op een ‘niet vrijblijvende’ basis moeten bijdragen aan de omslag in de landbouw en een goed verdienmodel voor de boer. Precies wat Greenpeace al jaren eist.
Dit artikel verscheen in de zomereditie 2022 van Greenpeace Magazine.
De stikstofcrisis maakt pijnlijk duidelijk dat het klimaat, natuur en dieren lijden onder de enorme vlees- en zuivelproductie. Spreek je uit voor duurzame landbouw!