Een einde maken aan de ongelijkheid tussen Bonaire, Sint Eustatius, Saba en de andere Nederlandse gemeenten. Op alle mogelijke manieren proberen Wietze Koopman en zijn collega’s van de consumentenbond op Bonaire dat al tien jaar voor elkaar te krijgen. Hij ziet mensen die in schrijnende armoede leven. Om een waardig bestaan voor alle inwoners op het eiland te verwezenlijken, grijpt ook de bond naar het laatste redmiddel: een rechtszaak tegen de staat.
Het gaat hier, voor alle duidelijkheid, niet over de rechtszaak voor Bonaire die inwoners samen met Greenpeace voorbereiden om klimaatactie af te dwingen voor het eiland. De zaak van consumentenbond Unkobon gaat over de zorgplicht van de staat om voor een gelijkwaardig sociaal minimum te zorgen.
Veel inwoners Bonaire onder armoedegrens
Twee op de vijf inwoners van Bonaire leven onder de armoedegrens, zelfs als zij twee of meer banen hebben. Dat heeft de Nederlandse overheid nota bene zelf laten becijferen. Toch moet Koopman keer op keer vaststellen dat het sociale vangnet op Bonaire bij lange na niet toereikend is om bestaanszekerheid voor alle inwoners van het eiland te garanderen, bijvoorbeeld doordat het kabinet niet voor een fatsoenlijk minimumloon zorgt. Het minimumloon is er lager dan in Nederland, terwijl de kosten van levensonderhoud hoger zijn.
‘De onwil in Den Haag zit me het meest dwars’, zegt Koopman via een Zoom-verbinding. ‘De sociale zekerheid waar 17 miljoen Nederlanders op kunnen rekenen, geldt niet voor de inwoners op Bonaire. We hebben het over drie dorpjes met in totaal 27 duizend inwoners, waar gaat het over? Zelfs de verzekering van voldoende inkomen voor de minimale kosten, staat hier onder druk. De bodem onder het bestaan dreigt weg te vallen.’
Oplossingen voor Bonaire uitgesteld
Wat we in het Europese deel van Nederland de bijstand noemen, kennen de inwoners van het Caribische deel als onderstand. En die onderstand is maar een fractie van de bijstand, licht Koopman toe. ‘Er is hier niet eens een sociaal minimum vastgesteld. Geen ww-uitkering, geen invaliditeitsvoorziening’, somt hij nog enkele verschillen op. ‘Om allerlei redenen worden oplossingen steeds uitgesteld, ten koste van de zwakkeren in de maatschappij. Ze wachten kennelijk liever tot de ramp zich voltrekt.’
Sinds 2012 in actie tegen armoede
Waar dit jaar voor het eerst een uitgebreide wetenschappelijke analyse is gedaan naar de gevolgen van klimaatverandering voor Bonaire, daar komt Koopman al sinds 2012 in het geweer tegen armoede. Dat is het jaar waarin Unkobon werd opgericht. De bond liet het NIBUD al eens becijferen wat de kosten van het levensonderhoud op Bonaire zijn, Koopman of een collega voorzag menig minister die op het eiland langskwam van informatie.
Aan aandacht van oppositiepartijen heeft het nooit ontbroken, hij heeft scherpe Kamervragen voorbij zien komen door de jaren heen. Het zijn de opeenvolgende kabinetten die de inwoners van Bonaire volgens Koopman almaar in de kou laten staan. Zelfs Kamerbreed aangenomen moties, werden uiteindelijk niet uitgevoerd.
Laatste poging
Na onderzoek stelde de Nationale Ombudsman ‘mensonterende armoede’ onder ouderen op Bonaire vast, en deed een niet mis te verstane oproep aan de Tweede Kamer. Koopman zag de aandacht in de media sowieso toenemen, hij verwijst naar publicaties van Follow The Money, De Correspondent en diverse dagbladen. En het onderzoeksprogramma Zembla niet te vergeten, met een uitzending waarin Koopman zelf aan het woord kwam. Inmiddels afgezwaaid als voorzitter van de directie is hij nog steeds betrokken via de werkgroep sociaal minimum van Unkobon.
Er leek even politieke druk te ontstaan na het verschijnen van een rapport van een van de zogenoemde evaluatiecommissies Caribisch Nederland. Die druk verdween, je raadt het al, als sneeuw voor de zon. Voor de vorming van het huidige kabinet ondernam Koopman een laatste poging: bij de formateur schetste hij voor de zoveelste keer de schrijnende situatie voor veel inwoners op Bonaire. Zodra duidelijk werd dat met het nieuwste regeerakkoord niets zou veranderen, was het voor de consumentenbond van Bonaire duidelijk: we stappen naar de rechter.
Rechtszaak voor Bonaire dankzij fondsenwerving
Unkobon hoopt de rechtszaak voor Bonaire te kunnen bekostigen met fondsenwerving. Bij de bond werken uitsluitend vrijwilligers. Is Koopman moegestreden na een decennium van loze beloftes en halve toezeggingen? ‘Integendeel, ik zie beweging. Ook in het Europese deel van Nederland staat armoedeproblematiek in de schijnwerpers. Je ziet er nu gebeuren wat op Bonaire al twaalf jaar aan de hand is.’
Klimaatcrisis wakkert armoede aan
Greenpeace houdt contact met Unkobon over de voortgang van de twee rechtszaken en wisselt kennis uit om de rechten van mensen, ook in het Caribische deel van Nederland, te beschermen. Wat de ene rechtszaak voor Bonaire met de andere verbindt? De klimaatcrisis dreigt de bestaande armoede op het eiland verder aan te wakkeren, bijvoorbeeld doordat veel koraal en populaire duikplekken de komende decennia al kunnen verdwijnen. Het duiktoerisme is een belangrijke inkomstenbron op het eiland.
En de belangrijkste overeenkomst tussen de twee zaken? De onrechtvaardigheid. Of zoals Koopman het onder woorden brengt: de stuitende ongelijkheid.
De overheid moet ons beschermen in de klimaatcrisis, maar doet dit niet. Al helemaal niet voor Bonaire. Inwoners van Bonaire en Greenpeace stappen naar de rechter, als het kabinet nu niet in actie komt.