Het hoogste onafhankelijke wetenschapsorgaan van Europa EASAC, waartoe de KNAW behoort, publiceerde onlangs een rapport dat een vernietigend oordeel velt over de schadelijkheid van de insectendodende neonicotinoïden voor de biodiversiteit en het milieu.

Staatssecretaris Dijksma kondigt nieuw onderzoek aan, maar daarmee gaat opnieuw kostbare tijd verloren. De Tweede Kamer kan die nodeloze vertraging een halt toeroepen en bijdragen aan een oplossing.

Door het gebruik van schadelijke pesticiden gaan niet alleen bestuivers als wilde bijen en vlinders voor de bijl. Het onderzoek van EASAC wijst ook op de negatieve effecten van deze middelen op de natuurlijke plaagbeheersing. De natuur zit vol met insecten en vogels die plaaginsecten verorberen, en die kosten niemand een cent. De waarde van deze ‘natural pest control’ wordt wereldwijd op 100 miljard dollar geschat. Juist deze ‘natuurlijke vijanden’, zoals sluipwespen, lieveheersbeestjes en kevers, leggen door het onnodige gebruik van pesticiden het loodje. De landbouw komt daardoor steeds dieper vast te zitten in een neerwaartse spiraal: de pesticiden ondermijnen de plaagetende insecten, waardoor er weer meer pesticiden nodig zijn om de plagen te bestrijden, met als gevolg minder nuttige insecten, met als gevolg meer plagen, ad infinitum. Het gebruik van pesticiden in Nederland lag in 2012 8,5 procent hoger dan in het jaar 2000.

Het gebruik van ‘bijengif’ is bovendien onverenigbaar met het Geïntegreerde Gewasbeschermingsbeleid dat met de mond wordt beleden door de Europese Unie en door Nederland, aldus het rapport van EASAC. Dit beleid gaat uit van het zoveel mogelijk voorkomen van pesticidegebruik door middel van teeltmaatregelen en het goed monitoren van de gewassen. Pesticiden zijn een laatste redmiddel, dat pas wordt ingezet als de plaagdruk te hoog is en andere maatregelen niet hebben gewerkt. De neonicotinoïden draaien deze logica volkomen om: de pesticiden worden ‘preventief’ (bijvoorbeeld als zaadcoating) gebruikt. Daarmee wordt het huwelijk tussen de landbouw en de pesticiden permanent: los van de vraag of er een plaag zou kunnen optreden, wordt de pesticide samen met de plant gezaaid, om vervolgens snel weg te lekken naar het milieu. Dit is uiteraard een zeer winstgevend model voor grote pesticidenbedrijven als Bayer en Syngenta, maar desastreus voor bestuivers, nuttige insecten en ons oppervlaktewater. Gelukkig laten steeds meer boeren zien dat het anders kan. Met gewasrotatie, veredeling gericht op weerbare planten en een aantrekkelijke leefomgeving voor nuttige insecten kunnen de pesticiden drastisch gereduceerd worden.

Het is zeker niet voor het eerst dat de kwalijke impact van neonicotinoïden wordt aangetoond. Zo wees vorig jaar de Radboud Universiteit in een artikel in het wetenschappelijk tijdschrift Nature op de teruggang van de vogelstand en de correlatie met de neonicotinoïde imidacloprid. Staatssecretaris Dijksma reageerde gealarmeerd en beloofde de waterkwaliteitsgegevens op te vragen en actie te ondernemen. Intussen zijn we tien maanden verder, maar de beloofde watergegevens zijn nog steeds niet aan de Tweede Kamer gestuurd. Uit informatie van de Waterschappen blijkt dat in de gebieden met de meeste kassen en sierteelt de Europese waterkwaliteitsnormen nog steeds fors worden overschreden. Hoe lang moeten we nog wachten voordat Dijksma de daad bij het woord voegt?

Ook bedrijven zelf kunnen stappen zetten. Neonicotinoïden worden toegepast in onder andere de sierteelt, de akkerbouw, de fruitteelt en in kassen. Dat levert producten op die in de schappen liggen van Jumbo, Albert Heijn, Plus, Gamma en andere winkelketens. Zij zouden een voorbeeld kunnen nemen aan Intratuin en Praxis. Deze winkels hebben een stappenplan toegezegd om hun supply chain neonicotinoïdevrij te maken. Wat let supermarkten om hetzelfde te doen? Albert Heijn, Jumbo, Superunie, wie wordt als eerste bijengifvrij?

Kees Kodde. Campagneleider Landbouw, Greenpeace Nederland

Dit artikel is geplaatst in o.a. het Eindhovens Dagblad van 13 mei 2015