Toksik maddeler içeren elektronik atıklar, hayatımızın bir parçası oldu. Tehlikeli bir parçası.
Tüketiciler en yeni cep telefonlarını ve cihazları severler ve
bugün hiçbir iş bilgisayarsız ve monitörsüz olamaz. Ama modern
yaşamda elektronik cihazların her yerde olmasının altında çirkin
bir yüz yatmakta.
Büyüyen eleştiri korosu, elektronik cihaz üreticilerine sağlık
zararlarına karşı sorumluluklarını anımsatıyor. Yarı iletkenlerden
kaynaklanan kritik emisyonların yakın çevre sakinlerinin sağlığına
zararlı olabileceğini ifade ediyorlar. Eski elektronik aletlerin
ise başka bir sorun olduğu söyleniyor. Dağlar kadar kullanılmayan
cihaz, toksinlerin toprağa sızmasına neden oluyor, hatta daha çok
insana zarar vermesiyle sonuçlanıyor.
Avrupa Birliği, bu tip şikayetlere dayanarak yakın zamanda
elektronik aletlerde belirli maddelerin kullanımını sınırlayacak ve
malzemelerin geridönüşümlü olmasını zorunlu kılacak bir yasayı
kabul etti. ABD'de ise, aralarında California ve Massachusetts 'in
de bulunduğu birkaç eyalet monitörlerin atık yakma tesislerinde ve
çöp toplama alanlarında bertarafına ilişkin yasaklar getirdi.
Japonya ve Çin de elektronik cihazlarda tehlikeli maddelerin
kullanımını sınırlandıracak girişimlerde bulunuyor.
'Eko-etiketler' ve geri dönüşüm
Tüketicinin satılmakta olan belirli 'yeşil' elektronik ürünleri
tanımasını sağlayacak etiketleme projeleri şimdiden hazır. Örneğin
AB, üreticilerin çevreye zararlı maddelerin kullanımını sınırlayan
eko-etiketleri kullanmasını ve ömrü tamamlanmış elektronik
atıkların üretici tarafından geri alınmasını şart koşuyor.
Saygıdeğer bir güvenlik testi ve sertifika organizasyonu olan
Underwriters Laboratuvarları da işin içine giriyor. Şimdi kullanımı
sınırlandırılmış maddelerin elimine edilmesinde ya da
azaltılmasında yardıma gereksinimi olan elektronik üreticilerine
yardım etmeyi öneriyor.
Elektronik cihazların yapımında kullanılan kimyasallar, dikkati
Mart ayında, California Eyalet Jürisinin IBM'i San Jose'deki bir
fabrikasında hard disk üretirken kullandıkları kimyasalların
işçileri hasta etmekle suçlamasıyla çekti. Şikayetçilerin
avukatları 1969 ve 2000 yılları arasında işçilerin asetildehid,
benzen, epiklorohidrin, formaldehid, metilenklorid, nitrometan,
trikloroetilen ve vinilklorid gibi kimyasallara maruz kaldığını
belirtmiş, işçiler genel popülasyona bakıldığında çok daha genç
yaşta ve oransızca kanser yüzünden ölmekteler, demiştir.
Kimyasal üreticilerinin bu tip davalara 'ilgi duyması' için iyi
nedenleri var: Royal Dutch/ Shell ve Dow Chemical'in distribütörü
olan Union Carbide, California'daki duruşmaya katılmıştı; çünkü San
Jose fabrikasına çözücü ve asit sağlamaktaydılar.
İkinci duruşmada IBM, New York'taki bir fabrikada çalışan ve
çeşitli kimyasallara maruz kalmış bir kadın işçinin çocuğuyla karşı
karşıya geldi. IBM'e benzeri konularda ülke çapında 200'den fazla
dava açıldı.
Elektronik üretim yapan fabrikalara yakın çevrede yaşayan
topluluklar da endişeleniyor.
New Mexico eyaletinin Çevre Departmanı, Intel'in pentium
mikro-işlemciler ve flash memory aletleri üreten Rio Rancho'daki
fabrikasının emisyonlarından kaynaklanan şikayetleri araştırıyor.
Corrales ve Rio Rancho'nun güneyinde yaşayan insanlar sağlık
sorunlarını fabrikadan yayılan güçlü kokulara yoruyorlar.
Sivil Toplum İşbaşında
Çevreci topluluklar da hurda elektronik aletlerin çevreyi
zehirlediğinden şikayet ediyor. Bu ay Computer Takeback
Kampanyası ve Clean
Production Action ile beraber yürütülen bir çalışma,
bilgisayarlarda kullanılan bromlanmış ateşleme geciktiricilerinin
sağlığa zararlı olduğunu gösterdi. Evlerde, ofislerde, okullarda ve
işyerlerinde bulunan bilgisayarlardan çıkan tozda 'nörotoksik ajan'
olarak adlandırılan bir gruba dahil polybromine difenil eter yüksek
düzeyde gözlenmiştir. Şubat ayında Computer Take Back Kampanyası ve
Californians Against
Waste'in yayınladığı bir raporda bilgisayar ya da
televizyonların 4 ila 8 Ib civarında kurşun içerdiği belirtiliyor.
Zehirli PC 'ler ve Toksik TV'ler adlı rapora göre ABD'de
1997-2004 yılları arasında eskimiş 315 milyon bilgisayar ve
monitör, toplamda 1.2 milyar Ib'den fazla kurşun içeriyor. Monitör
camları, ağırlığının beşte biri kadar kurşun içeriyor. Bu
bileşikler yasadışı yöntemlerle bertaraf edildiğinde ve çöp toplama
alanlarına atıldığında, kurşun çevreye yayılarak şimdiki ve
gelecekteki kuşakları zehirliyor.
Hükümet yetkilileri, elektronik aletlerin yapımında kullanılan
belirli maddelere karşı suçlamalardan haberdar ve bu konuyla ilgili
çalışıyorlar. UL'in baş kimyageri Scott McLeod, 'Küresel Yeşil
Girişim'e en büyük karşılığın Avrupa 'dan geldiğini söyledi.
Avrupa Parlamentosu kurşun, kadmiyum, krom, cıva ve polibromine
difenil eter gibi maddelerin kullanımını kısıtlayan bir yönerge
yayınladı. Tehlikeli Maddelerin Sınırlandırılması olarak
adlandırılan yöndergenin 2006'da uygulanacağını ekliyor McLeod.
Gelecek Ağustos ayında uygulamaya girecek olan Atık Elektrik ve
Elektronik Araçlar Direktifi ise, bu tip atıkların yüzde 70-80'inin
geri kullanımını, geri dönüştürülmesini; kalanının ise uygun
yöntemlerle bertaraf edilmesini öngörüyor.
'Yeşil Yol'daki Şirketler
California yeni bir yasayla bir adım önde gidiyor. Gelecek aydan
itibaren başlayacak olan Elektronik Malzeme Geri Dönüşüm Hareketi,
perakende satış yapanların satılan her video için 6 ila 8 dolar
ilave ücret almalarını istiyor. Bu ücret sayesinde katot ray
tüplerinin toplanması ve geri dönüşümü sağlanabilecek.
Bu eğilim, geçtiğimiz ay Greenpeace ile elektronik aletlerden
tehlikeli kimyasalları arındıracağına dair anlaşan Koreli
elektronik üreticisi Samsung'a yardımcı olabilir. Greenpeace,
Samsung ürünlerinden bir kısmını test etmiş ve birçoğunda fatalat,
bromlanmış ateşleme geciktiricileri, sentetik masklar,
alkilfenoller ve organobileşikler bulmuştu.
Yeşil yola doğru ilerleyen sadece Samsung değil. Japon elektronik
üreticisi NEC, hedeflerinin geri dönüşümlü içerik, kurşunsuz lehim
ve ürünlerinde ekoetiketler bulundurmak olduğunu açıkladı. Şirket,
ürünlerinin birçoğunda kurşunsuz lehim kullandığını söylüyor.
Diğer şirketlerin katetmesi gereken uzun bir yol var. Silikon Vadisi Toksik Koalisyonu
adlı çevreci bir grup tarafından yayımlanan bir rapora göre;
bilgisayar üreticileri Hewlett-Packard ve Dell, kurşun içeren lehim
kullanımını geçtiğimiz yıl yüzde 2 oranında azalttılar.
Bazı üreticiler ise kurşunu bir an önce bırakmayı vaad ediyor.
Nisan ayında Intel, bu yıl sonundan itibaren işlemci ve çiplerde
kullanılan kurşunun yüzde 95'ini bertaraf edebileceğini bildirdi.
Kurşun yerine ince bir gümüş ve bakır alaşımı kullanılacak.
Hükümetler tehlikeli maddelerin sınırlanmasının arkasında
durdukça, elektronik üreticileri çevrecilerin eylem çağrılarını
dikkate alıyor.