Kolencentrales in Nederland

1. Hoeveel kolencentrales zijn er in Nederland?
2. Hoe smerig zijn Nederlandse kolencentrales?
3. Waarom moeten de Nederlandse kolencentrales (zo snel) dicht?
4. Kunnen we kolencentrales niet duurzaam maken?
5. Komen we bij een kolenexit zonder stroom te zitten?

Wat een ‘kolenexit’ kost en oplevert

1. Wat kost een kolencentrale?
2. Wat kost een kolenexit en wat levert het op?
3. Wat gebeurt er met de mensen die in kolencentrales werken?
4. Wat als India en China gewoon blijven stoken?

De bruikbare en onbruikbare alternatieven voor kolenstroom

1. Waar halen we op korte termijn stroom vandaan?
2. En op de lange termijn?
3. Wat betekent dat voor mijn energierekening?
4. Hoe voorkomen we dat we onze uitstoot verplaatsen naar het buitenland?
5. Welke landen hebben al een kolenexit doorgevoerd?

Kolencentrales in Nederland

1. Hoeveel kolencentrales zijn er in Nederland?

In Nederland staan 10 kolencentrales, waarvan de helft nog in werking is. Deze laatste 5 draaiende centrales zijn van NUON, RWE/Essent (2 stuks), Engie en Uniper.

De 5 andere centrales zijn in 2016 en 2017 gesloten, zoals is afgesproken in het Nationale Energieakkoord.

2. Hoe smerig zijn kolencentrales?

Een voorbeeld: de kolencentrale van NUON stoot jaarlijks 4 miljoen ton CO2 uit. Dat staat gelijk aan de uitstoot van 1,8 miljoen auto’s op de weg per jaar. Vergelijk je een kolencentrale met een gascentrale, dan stoten kolencentrales twee keer zoveel CO2 uit.

3. Waarom moeten de Nederlandse kolencentrales (zo snel) dicht?

Om klimaatverandering af te remmen:

• Wetenschappers concluderen dat gevaarlijke, onvoorspelbare klimaatverandering ontstaat als de atmosfeer met meer dan 1,5 graden opwarmt;
• In Parijs is een klimaatakkoord gesloten dat tot doel heeft om de opwarming te beperken tot ver onder de 2 graden en met uitzicht op maximaal 1,5 graad;
• Om dat doel te halen moet de CO2 uitstoot snel omlaag. Het New Climate Institute concludeert dat de kolencentrales in Nederland uiterlijk in 2020 dicht moeten om dat doel nog te halen.

Maar de sluiting van de kolencentrales levert meer op dan alleen een veilig klimaat.

4. Kunnen we kolencentrales niet duurzamer maken?

Ten eerste stoot zelfs de minst vervuilende kolencentrale nog twee keer meer CO2 uit dan een gascentrale. Ten tweede blijken de ideeën voor CO2-opslag, warmtelevering en bijstook met biomassa in de praktijk niet duurzaam of rendabel te zijn:

• Voor CO2-opslag of afvoer van restwarmte aan het warmtenet moeten kolencentrales extra kolen stoken; niet echt een duurzame oplossing.
• Bijstook van hout in kolencentrales of CO2-opslag is erg duur en het kan alleen maar uit met blijvende subsidies. Zelf kunnen de energiebedrijven dat niet betalen, want dan kunnen ze niet meer concurreren met gascentrales;
• Duurzame biomassa is erg schaars. Het kan nuttiger worden gebruikt dan opstoken in een kolencentrale die we niet nodig hebben. Er is onvoldoende biomassa beschikbaar om alle kolencentrales op te laten draaien.

5. Komen we zonder stroom te zitten?

 Nee. ECN en netbeheerder TenneT concluderen dat we na een kolenexit niet zonder stroom komen te zitten. Er zijn voor de korte termijn ruim voldoende gascentrales beschikbaar en er is voldoende verbinding met het buitenland om kolencentrales per direct uit te zetten.

Gascentrales stoten veel minder CO2 uit dan kolencentrales, maar gas is als fossiele brandstof natuurlijk geen oplossing. We moeten daarom ook vol investeren op elektriciteit uit zon en wind, zodat ook de gascentrales na verloop van tijd uit kunnen.

Wat een kolenexit kost en oplevert

1. Wat kost een kolencentrale?

Kosten voor het klimaat:

De Nederlandse kolencentrales stootten in 2015 bijna 30 miljoen ton CO2 uit. Dat is 15 procent van de totale Nederlandse CO2-uitstoot.

Kosten voor onze gezondheid:

Naast broeikasgassen stoten kolencentrales ook giftige stoffen uit, zoals zware metalen en fijnstof. In juli 2016 kwam een rapport uit over de gezondheidsschade door kolencentrales. Daaruit bleek dat uitstoot van NUONs kolencentrale bijvoorbeeld zorgt voor:

• 30 vroegtijdige doden per jaar;
• 740 astma-aanvallen bij kinderen per jaar;
• Ieder jaar ontwikkelen 20 mensen chronische bronchitis;
• 11.580 dagen ziekteverzuim per jaar;
• 90 miljoen euro aan extra zorgkosten.

Kolenstroom is kunstmatig goedkoop

De kosten van klimaatverandering en luchtvervuiling zitten momenteel niet verwerkt in de kostprijs van kolenstroom. Daarom is kolenstroom eigenlijk kunstmatig goedkoop. Zou je die kosten wel meerekenen dan wordt kolenstroom onbetaalbaar en zouden de kolencentrales snel sluiten.

2. Wat kost een kolen-exit en wat levert het op?

Baten: minder CO2, minder fijnstof

Door kolencentrales te sluiten stoten we minder broeikasgassen en minder schadelijke stoffen uit. Wereldwijd draagt dat bij aan het voorkomen van klimaatverandering. Lokaal levert dat schonere lucht op, wat gezondheidsklachten en extra zorgkosten als gevolg van kolencentrales voorkomt.

Minder luchtvervuiling en het verminderen van CO2-uitstoot levert de samenleving meer op dan de kosten van sluiting: onderzoeksbureau SEO berekende dat een kolenexit netto leidt tot baten van tegen de 5 miljard euro.

Kosten: CO2 verminderen kost geld

Het sluiten van alle Nederlandse kolencentrales kost volgens de Rijksoverheid € 25 tot € 30 per ton vermeden CO2. Vergeleken met andere maatregelen is dat niet duur. In dit model zie je dat een kolenexit met afstand de meest kostenefficiënte optie is.

Kosten: de verwachte prijs per huishouden

Het terugdringen van de CO2-uitstoot zal wel leiden tot iets hogere energieprijzen. Dat komt ook omdat de energieprijzen nu kunstmatig laag zijn: de kosten van vervuiling en klimaatverandering zijn niet meegerekend. ECN en Frontier Economics schatten dat met een kolenexit in 2020 de prijzen zullen stijgen met 0,002 tot 0,004 euro per kWh. Dat is 14 euro per huishouden per jaar, met afstand de goedkoopste maatregel die er is om de uitstoot van CO2 snel en flink ter verminderen.

Baten: meer werkgelegenheid

Als kolencentrales sluiten, gaan die banen verloren. Maar de productie van duurzame energie, vooral windenergie, is arbeidsintensiever dan kolenstroom. Daardoor zorgt een overgang naar duurzame energie netto voor veel meer werkgelegenheid.

3. Wat gebeurt er met de mensen die in kolencentrales werken?

Wanneer kolencentrales gesloten worden, zal het merendeel van de werknemers naar ander werk geholpen kunnen worden. Een deel kan voor langere tijd zonder baan komen te zitten. Voor die mensen moet er natuurlijk een goed sociaal plan komen. Dat staat buiten kijf. De overgang naar duurzame energie mag niet over de rug gaan van werknemers in de kolensector. Greenpeace steunt de campagne van de FNV die zich daar hard voor maakt, maar doet ook een beroep op de verantwoordelijkheid van de kolenbedrijven om goed voor hun werknemers te zorgen.

Het is al lang duidelijk dat kolencentrales een aflopende zaak zijn, de vraag is alleen nog: wanneer worden ze gesloten. De energiebedrijven zien dat ook aankomen en moeten daar rekening mee houden.

4. Wat als India, China en de VS gewoon blijven stoken?

CO2-uitstoot moet internationaal worden aangepakt. Maar als alle landen op elkaar wachten, gebeurt er natuurlijk niks. Nederland heeft zich gecommitteerd aan het klimaatakkoord in Parijs en zichzelf daarmee duidelijke verplichtingen opgelegd.

China en India nemen overigens grote maatregelen in de overgang naar duurzame energie. En in reactie op Trumps afscheid van het klimaatakkoord, hebben veel Amerikaanse staten en steden aangegeven dat zij gewoon doorgaan.

De bruikbare en onbruikbare alternatieven voor kolenstroom

1. Waar halen we op korte termijn stroom vandaan?

Onderzoeksinstituut ECN komt tot de volgende berekening:

• De helft van de weggevallen productie wordt vervangen door de Nederlandse gascentrales die momenteel uit staan. Dat betekent niet dat er meer gas uit Groningen opgepompt moet worden, wel dat er tijdelijk meer gas moet worden geïmporteerd, totdat duurzame energie het geheel over kan nemen.
• Daarnaast gaat Nederland bij een kolenexit minder stroom naar het buitenland exporteren.
• Ongeveer een kwart van de kolenexit wordt uiteindelijk over de grens opgevangen door meer import van stroom, voornamelijk uit gascentrales In Duitsland staan nog wel veel kolencentrales, maar ook in Duitsland worden deze uitgefaseerd. Zeker na 2020 zullen veel vervuilende Duitse bruinkoolcentrales worden uitgezet omdat ze niet meer kunnen voldoen aan strengere normen voor luchtvervuiling. Het is dus niet zo dat Nederland door het sluiten van de kolencentrales stroom uit viezere Duitse centrales zal importeren.
• Al met al directe winst voor het klimaat. En Nederland geeft tegelijkertijd een belangrijk signaal af naar andere landen in Europa en de wereld, dat is minstens net zo belangrijk.

2. Waar halen we op lange termijn stroom vandaan?

Gascentrales stoten veel minder CO2 uit dan kolencentrales, maar gas is als fossiele brandstof natuurlijk geen oplossing. We moeten daarom ook vol investeren op elektriciteit uit zon en wind, zodat ook de gascentrales na verloop van tijd uit kunnen.

Om het Parijsakkoord te behalen, moet de CO2-uitstoot in 2035 op nul staan. Dat betekent dat Nederland moet investeren in CO2-neutrale energievoorzieningen. Windenergie is daarbij op dit moment de meest efficiënte investering die energiebedrijven kunnen doen.

3. Wat betekent de kolenexit voor mijn energierekening?

Het terugdringen van de CO2-uitstoot zal leiden tot hogere energieprijzen. Dat komt ook omdat de energieprijzen nu kunstmatig laag zijn: de kosten van vervuiling en klimaatverandering zijn niet meegerekend.

Maar het sluiten van kolencentrales is wat dat betreft de meest goedkope maatregel om te nemen. ECN en Frontier Economics schatten dat met een kolenexit in 2020 de prijzen zullen stijgen met 0,002 tot 0,004 euro per kWh. Dat komt neer op ongeveer 14 euro per huishouden per jaar.

4. Hoe voorkomen we dat we onze uitstoot verplaatsen naar het buitenland?

In de berekening van onderzoeksinstituut ECN wordt ongeveer een kwart van een Nederlandse kolenexit uiteindelijk opgevangen door meer import van stroom.

In Duitsland staan nog wel veel kolencentrales, maar ook in Duitsland worden deze uitgefaseerd. Zeker na 2020 zullen veel vervuilende Duitse bruinkoolcentrales worden uitgezet omdat ze niet meer kunnen voldoen aan strengere normen voor luchtvervuiling.

Het is dus niet zo dat Nederland door het sluiten van de kolencentrales stroom uit viezere Duitse centrales zal importeren. Het zal waarschijnlijk vooral stroom uit gascentrales zijn. In feite is de stroommarkt internationaal en stoppen de kabels niet bij de grens. Dat is geen reden om kolencentrales niet uit te zetten. Alle kolencentrales in Europa moeten zo snel mogelijk uit. Laten we beginnen met de onze.

5. Welke landen hebben al een kolenexit doorgevoerd?

Koploper is België, daar zijn alle kolencentrales al dicht. Het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk Denemarken en Zweden sluiten hun laatste kolencentrales in 2025. Een kolenexit staat in veel landen op de agenda, niet alleen in Nederland.

Voor meer info, lees ook onze nog uitgebreidere factsheet.

Wat als mijn vraag er niet bijstaat?

Praat, vraag en discussieer mee op facebook.nl/GreenpeaceNederland.