Machtige bedrijven gebruiken rechtszaken om kritische stemmen te smoren. Deze rechtszaken, bekend als SLAPP-zaken, raken iedereen die zich inzet voor democratische waarden en een leefbare toekomst. Met jouw steun verdedigen wij de vrijheid van meningsuiting. In de rechtszaal en op straat.
Je werkt aan verandering. Je zet je in voor het klimaat en voor rechtvaardigheid. Je steunt een vreedzaam protest van Inheemse groepen. En dan – jaren later – ontvang je een dagvaarding. Niet omdat je iets hebt vernield of geweld gebruikte. Maar omdat je publiekelijk zei: dit moet anders.
Voor Greenpeace in de Verenigde Staten en Greenpeace International had de solidariteit met de Standing Rock Sioux-stam onverwacht enorme gevolgen. Energy Transfer, het Amerikaanse bedrijf achter een omstreden oliepijpleiding waartegen de Inheemse groepen protesteerden, spande een rechtszaak aan tegen deze Greenpeace-entiteiten. De claims waren al duizelingwekkend – 300 miljoen dollar –maar een jury in North Dakota vond hen begin dit jaar aansprakelijk voor meer dan 660 miljoen dollar.
SLAPPs: uitputting als strategie
‘Dit is een poging om de klimaatbeweging financieel te breken’, zegt Greenpeace-campaigner Diederick van den Ende. Hij volgt de zaak op de voet. ‘Bedrijven proberen steeds vaker maatschappelijke organisaties kapot te procederen. Ze willen kritische stemmen de mond snoeren en mensen afschrikken om zich ooit nog uit tespreken.’
Welkom in de wereld van SLAPP-zaken: Strategic Lawsuits Against Public Participation. Rechtszaken die grote bedrijven met diepe zakken aanspannen tegen journalisten, activisten en maatschappelijke organisaties als Greenpeace. Ze zijn niet bedoeld om kritiek inhoudelijk aan te vechten, maar om critici te intimideren, organisaties financieel uit te putten. Of tot zwijgen te brengen.
‘We zien in deze zaken steeds dezelfde patronen’, legt Diederick uit. ‘Enorme schadeclaims, belachelijke beschuldigingen en procedures die jaren duren. Het gaat zelden om de juridische uitkomst, het gaat om het proces zélf. De kosten, de tijd, de stress voor de aangeklaagde. Zelfs als een organisatie het uiteindelijk wint van zo’n bedrijf, is het doel vaak al bereikt: het afschrikken van anderen die ook kritiek willen uiten.’
Sterk in opmars
SLAPP-zaken zijn sterk in opmars. De Coalition Against SLAPPs in Europe (CASE) documenteerde er 1.049 tussen 2010 en 2023. Alleen al in 2023 kwamen er 166 nieuwe zaken bij. De aanklachten variëren van smaadprocedures tot miljoenenclaims wegens vermeende reputatieschade.
In Europa werden de meeste SLAPP-zaken gedocumenteerd in Italië, Frankrijk, Malta en koploper Polen. In Nederland vond CASE twaalf zaken, waaronder een freelance journalist, een lokale nieuwssite en een onderzoeksjournalist. Zij hadden onthullingen gedaan over bedrijven en kregen vervolgens juridische druk voor hun kiezen. Volgens Free Press Unlimited wordt de impact van die druk in Nederland vaak onderschat. Vooral freelancers en kleine redacties zouden hun berichtgeving aanpassen of zwijgen uit voorzorg. De organisatie spreekt van een sluipend risico op zelfcensuur.
CASE waarschuwt vooral voor de normalisering van SLAPPs. Dit soort rechtszaken wordt zelden herkend als pogingen om kritiek of protest de kop in te drukken, omdat ze sterk lijken op legitieme rechtszaken. Juist dat maakt ze zo effectief, ook voor wie vluchtig een krantenkop leest en in een splitsecond denkt: er zal vast wel iets mis zijn.
SLAPP tegen Greenpeace Nederland
In de Gallery of Shame van CASE figureert prominent de rechtszaak die Italiaans oliebedrijf ENI in 2024 aanspande tegen Greenpeace Nederland, Greenpeace Italië en waakhond ReCommon. Het ‘misdrijf’: ze hadden inzichtelijk gemaakt hoe schadelijk de uitstoot van ENI en andere grote Europese fossiele bedrijven daadwerkelijk kan zijn.
ENI is volgens CASE winnaar in de categorie ‘SLAPP-verslaafde’. Dat komt overeen met de bevindingen van het onafhankelijke onderzoeksinstituut ARIA, dat ENI’s SLAPP-zaken analyseerde. ENI heeft sinds 2019 al zes rechtszaken en drie juridische dreigementen ingezet tegen media en maatschappelijke organisaties. Volgens ARIA samen goed voor meer dan € 10 miljoen aan schadeclaims.
ARIA noemt de aanpak ‘ongekend agressief voor Europese olie- engasbedrijven’ en waarschuwt voor een chilling effect op Italiaanse media en maatschappelijke organisaties. Uit angst voor kostbare rechtszaken passen zij mogelijk zelfcensuur toe of laten kritische publicaties maar helemaal achterwege. Zelfs als ze juridisch in hun recht staan. Overigens kon ENI in alle zaken waarin een rechter uitspraak deed zijn miljoenenclaims linea recta terug in een la schuiven. De zaken tegen de Greenpeace-entiteiten en ReCommon lopen nog.
Greenpeace in verzet
Natuurlijk komt Greenpeace in verzet. Greenpeace International zorgt daarbij voor een primeur: ze test als eerste de anti-SLAPP-richtlijn van de Europese Unie. Na jarenlange inzet van maatschappelijke organisaties als Greenpeace nam de EU deze belangrijke richtlijn in 2024 aan. Die verplicht lidstaten om wetgeving in te voeren die:
- ongegronde rechtszaken vroegtijdig kan afwijzen
- slachtoffers recht geeft op schadevergoeding
- misbruik van het procesrecht gericht tegen publieke participatie kan bestraffen.
In februari 2025 spande het in Amsterdam gehuisveste Greenpeace International een rechtszaak aan tegen Energy Transfer bij een Nederlandse rechtbank. De inzet: juridische erkenning dat de miljoenenclaims van het pijpleidingbedrijf misbruik van het rechtsproces vormen. En een poging zijn om Greenpeace International te intimideren en te schaden. De zaak is erop gericht om herstel van de schade af te dwingen die Greenpeace Internation al daardoor heeft geleden. Tegelijkertijd wil de organisatie met deze zaak ook het bredere probleem van SLAPP-zaken aan de kaak stellen en opkomen voor het recht op protest en vrije meningsuiting van iedereen. Dat betekent: procederen tegen een miljardenbedrijf, met alle kosten, druk en publieke aandacht die daarbij komt kijken. Maar het is nodig.
Beweging laat zich niet stoppen
Het vonnis van de jury in North Dakota bedreigt de continuïteit van het werk van Greenpeace in de VS en Greenpeace International; het vergroot de financiële druk op die entiteiten enorm. ‘Elke euro die naar juridische verdediging gaat, kan niet worden ingezet voor actie, onderzoek of campagnes’, zegt Diederick. ‘We zijn dan ook enorm blij met de extra steun die onze eigen achterban in Nederland na het vonnis direct en gul gaf. Niet om kosten van andere Greenpeace-entiteiten te dekken, maar om ons werk hier voort te zetten. Die steun is nu meer dan ooit goed besteed: we laten zien dat we ons niet laten intimideren, en dat we blijven vechten voor mens en natuur. Een beweging die is gebouwd op solidariteit en vreedzaam protest laat zich niet stoppen.’
Greenpeace in de VS en GreenpeaceInternational gaan in hoger beroep tegen het vonnis in North Dakota. ‘We hebben de feiten aan onze kant’, zegt Kristin Casper, juridisch adviseur bij Greenpeace International. ‘En we blijven trouw aan onze waarden, zoals vreedzaam protest, onafhankelijkheid en oplossingsgerichtheid. Deze strijd gaat over veel meer dan alleen deze zaak: het gaat over de bescherming van ieders fundamentele rechten.’
Groter dan Greenpeace
SLAPP-zaken vormen volgens Diederick een ernstige bedreiging voor het vrije woord, klimaatrechtvaardigheid en de democratische ruimte waarin we allemaal mogen spreken en protesteren. ‘Als een bedrijf als Energy Transfer activistische organisaties kan aanklagen voor hun steun aan vreedzaam protest, waar eindigt dat dan? En durven andere organisaties het nog wel aan om mensen te ondersteunen in hun vreedzame protesten?’
Ook de Verenigde Naties waarschuwen er al langer voor: milieuactivisten worden wereldwijd steeds vaker het doelwit van repressie, omdat ze gebruikmaken van hun recht op protest. Volgens de speciale VN-rapporteur voor milieubeschermers, Michel Forst, vormt deze trend, waarbij vreedzame actievoerders worden neergezet als extremisten of criminelen, een directe bedreiging voor de democratische ruimte en mensenrechten.
De juridische strijd van Greenpeace in de VS en Greenpeace International raakt iedereen die zich inzet voor klimaatrechtvaardigheid. Voor schone lucht. Voor veilig drinkwater. Voor mensenrechten. ‘Dit is groter dan Greenpeace’, benadrukt Diederick. ‘Het raakt ook jouw recht om je uit te spreken. Als bedrijven via de rechtbank kritiek kunnen onderdrukken, wordt het steeds moeilijker om op te komen voor wat jij belangrijk vindt.’
Niet voor niets kreeg Greenpeace talloze solidariteitsbetuigingen, zowel van onze supporters als van collega-organisaties. Van de Rotterdamse Klimaatbeweging en Fossielvrij tot WISE en Extinction Rebellion lieten ze weten: ‘You can’t sue a rainbow’ en ‘We laten ons niet monddood maken.’ Amnesty Internationals secretaris-generaal Agnès Callamar waarschuwde dat het vonnis in North Dakota ‘een reeks uiterst schadelijke precedenten schept voor de vrijheid van meningsuiting, vereniging en vreedzaam protest.’ Ook zij wijst op het chilling effect op Inheemse gemeenschappen, klimaatactivisten en mensenrechtenverdedigers wereldwijd die proberen machtige bedrijven ter verantwoording te roepen.
Sterker dan aanklacht
De juridische intimidatie laat diepe sporen na. Niet alleen bij Greenpeace, maar vooral bij de gemeenschappen om wie het gaat. Waniya Locke van de Standing Rock-gemeenschap was tijdens het proces in North Dakota aanwezig in de rechtszaal. In een verklaring na het vonnis zei ze: ‘Deze uitspraak probeert het verhaal van Standing Rock uit te wissen – een beweging die werd geleid door Inheemse vrouwen en jongeren. We verzetten ons vreedzaam tegen een bedreiging voor onze levensbron: het water. En dat verhaal is sterker dan welke aanklacht dan ook.’
Dit artikel verscheen in de zomereditie 2025 van Greenpeace Magazine.
Kom in verzet
Verzet begint bij jouw stem. Laat zien dat die sterker is dan intimidatie en teken de petitie! act.gp/verzet-gpm
Steun de juridische strijd
SLAPP-zaken raken niet alleen Greenpeace, maar iedereen die zijn, haar of hun stem laten horen voor een rechtvaardige wereld. Laat jij je dat recht afnemen?
Jouw extra steun maakt verzet mogelijk. Vastberaden en effectief. Laat zien dat solidariteit sterker is dan intimidatie: act.gp/slapp-gpm
