Crisis in de ziel

Andy Palmen stopt eind 2025 als directeur van Greenpeace Nederland. In dit afscheidsartikel deelt hij zijn visie op de ecologische crisis: we vergeten vaak hoe diep we verbonden zijn met de natuur. Sterker nog, mensen zíjn natuur.

Ruim tien jaar heb ik voor Greenpeace gewerkt, waarvan de laatste vijf als directeur. Nu sta ik op het punt de deur achter me dicht te trekken. Het waren intense en onvergetelijke jaren met mooie successen. Toch heb ik het meest geleerd van de momenten van tegenslag: ik denk dat we een radicale verschuiving in ons bewustzijn nodig hebben.

De Amerikaanse politicoloog Lynton Caldwell noemde de ecologische crisis in de jaren 70 al een ‘uitdrukking van een crisis in de ziel’. Nu is zijn visie actueler dan ooit. Bossen branden, dier- en plantensoorten sterven uit, koraalriffen verdwijnen. De noodkreet van eilandbewoners die de golven zien oprukken wordt luider, maar politici en grote delen van de samenleving houden zich doof. Hoe kan dat?

Biologische verbondenheid
Het antwoord is dat mensen zich vaak verheven voelen boven de natuur. We spreken over ‘mens en natuur’ alsof we gescheiden entiteiten zijn, en menen het recht te hebben de natuur te beheersen en te vervuilen. Terwijl we diep van binnen weten dat we natuur zíjn.

We delen ons DNA met elk levend wezen, van een chimpansee tot een banaan. Ons lichaam reageert op seizoenen, onze biologische klok op de draaiing van de aarde. Toch gedragen we ons als wezens die losgekoppeld zijn van de natuur, vreemden in onze eigen leefomgeving.

Niet zo uniek
We beschouwen onszelf als uniek door onze taal, technologie en ons bewustzijn, maar de wetenschap leert ons iets anders. Inderdaad, mensen zijn reuzeknap maar we zijn niet uniek. Prairiehonden gebruiken complexe taal, planten communiceren met kleuren en geuren. Dolfijnen gebruiken gereedschap en recent behandelde een orang-oetan zijn eigen wond met een geneeskrachtige plant. Wat is het verschil met onze taal of de paracetamol die wij gebruiken?

Ons bewustzijn is evenmin exclusief. Vissen en octopussen kennen een vorm van bewustzijn. Zelfs fruitvliegjes lijken te dromen. Olifanten en orka’s rouwen om hun doden en mieren herkennen zichzelf in de spiegel. Wat maakt onze angst of rouw unieker dan die van andere dieren? Als dieren dezelfde hormonen aanmaken als verliefde mensen, hebben mussen die een nest bouwen dan vlinders in hun buik?

Verbonden met alles om ons heen
Als de ecologische crisis een crisis van de ziel is – en daar ben ik van overtuigd – dan zijn betere wetten, meer kennis of innovatie niet het enige antwoord. Het gaat erom dat we ons weer herinneren wie we in essentie zijn: voelende wezens die verbonden zijn met al het leven. Een verbondenheid die zichtbaar is voor wie het wil zien. Het diepe respect voor de natuur van de Maori in Aotearoa (Nieuw-Zeeland), die bergen als voorouders vereren, toont een intrinsieke band die wij kwijtgeraakt lijken te zijn. We kunnen die band weer doorvoelen. Wie rationeel de kringloop van het water begrijpt, kan emotioneel ook voelen dat het water in ons lichaam ooit in het lijfje van een libelle zat. 

Kentering
Mijn grootvader speelde midden jaren 60 een rol in een kentering: hij werd de allereerste commissaris in Nederland namens werknemers. Voor die tijd werden arbeiders slecht gehoord, behalve als ze demonstreerden of staakten. Nu is de natuur aan het demonstreren – en soms aan het staken – en ze wil ons  iets duidelijk maken; anders kan ik de overstromingen en hittegolven niet zien.

Gelukkig groeit de beweging die niet langer de nutsfunctie, maar juist de intrinsieke waarde van de natuur wil erkennen. Dit zien we in de kunst, de filosofie, het recht (zie kader) en via een initiatief als het Zoönomisch Instituut. Dat instituut streeft ernaar dat in de besluitvorming binnen organisaties niet alleen mensen, maar ook ecosystemen meetellen. Dit moet net zo normaal zijn als het serieus nemen van werknemers.

De ecologische crisis, dat is mijn overtuiging, is ten diepste een existentieel probleem. Overleven kan alleen door onszelf de vraag te stellen wie wij zijn. Door de belangen van bomen en het gevoel van vogels serieus te leren nemen.

Ik dank u heel hartelijk voor uw onmisbare steun. En ik hoop dat u Greenpeace, als onverzettelijk baken van hoop, nog lang blijft steunen.