Κλιματική Αλλαγή: Επιπτώσεις στην Υγεία

Υπάρχει η τάση να θεωρείται ότι η κλιματική αλλαγή είναι ένα γεγονός που επηρεάζει αρνητικά κυρίως το περιβάλλον. Η αλήθεια είναι ότι οι επιβλαβείς επιδράσεις της στην υγεία του ανθρώπου είναι πολλές, σημαντικές και κάποιες απ’ αυτές ήδη ορατές.

Σύμφωνα με εκθέσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το κύμα καύσωνα στη Ευρώπη το 2003 είχε σαν συνέπεια τον θάνατο περισσοτέρων των 70.000 ανθρώπων⁽¹⁾. Παγκοσμίως, ο αριθμός των θανάτων από τη δεκαετία του ‘60 ως σήμερα που σχετίζονται με φυσικές καταστροφές εξαιτίας κλιματικών φαινομένων, έχει τριπλασιαστεί και εκτιμάται ότι υπερβαίνει τους 60.000 τον χρόνο. Υπολογίζεται ότι μεταξύ του 2030 και 2050 σαν άμεση συνέπεια της κλιματικής αλλαγής θα προκληθούν 250.000 επιπλέον θάνατοι ετησίως, οφειλόμενοι σε υποσιτισμό, ελονοσία, διαρροϊκούς νόσους και θερμικό στρες⁽²⁾. Πρόσφατη δημοσίευση σε ένα από τα πιο έγκυρα βιοϊατρικά περιοδικά, το “The Lancet”, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προειδοποιώντας πως “στον 21^ο αιώνα, η κλιματική αλλαγή αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για την υγεία παγκοσμίως ”⁽³⁾.

Η κλιματική αλλαγή έχει επηρεάσει πληθώρα φυσικών φαινομένων με πολλούς διαφορετικούς τρόπους προκαλώντας υψηλές και παρατεταμένες εποχικές θερμοκρασίες, ακραίες υψηλές θερμοκρασίες (καύσωνες) καθώς και μεταβολές στα γνωστά μοντέλα βροχοπτώσεων, με αποτέλεσμα όλο και πιο συχνές πλημμύρες, παρατεταμένες ξηρασίες και εκτεταμένες πυρκαγιές. Επίσης έχει συμβάλλει σημαντικά στη ρύπανση της ατμόσφαιρας. Τα παραπάνω φαινόμενα έχουν πολλαπλές συνέπειες στην υγεία του ανθρώπου. Συνοπτικά αναφέρονται τα εξής:

• Oι υψηλές θερμοκρασίες, καθώς και οι εκτεταμένες πυρκαγιές δασών, έχουν σαν αποτέλεσμα τη ρύπανση της ατμόσφαιρας με αυξημένες ποσότητες όζοντος και αιωρούμενων σωματιδίων. Μόνο για το 2015, καταγράφηκαν 2,9 εκατομμύρια πρόωροι θάνατοι οφειλόμενοι σε καρδιαγγειακά και αναπνευστικά νοσήματα λόγω αιωρούμενων σωματιδίων⁽³⁾.

• Οι υψηλές εποχικές θερμοκρασίες και τα αυξημένα ατμοσφαιρικά επίπεδα CO₂ έχουν σαν αποτέλεσμα τη χρονική επιμήκυνση της γυρεοφορίας αλλεργιογόνων φυτών και την αύξηση της ποσότητας γύρης στην ατμόσφαιρα. Άμεση συνέπεια είναι η αύξηση των αλλεργικών αντιδράσεων του αναπνευστικού συστήματος καθώς και των επεισοδίων  άσθματος.  Επιπλέον, η μεταβολή των εποχικών θερμοκρασιών τροποποιεί τη γεωγραφική και εποχική κατανομή διαφόρων πληθυσμών φορέων νόσων, όπως π.χ. προβλέπεται να συμβεί στην Κίνα όσον αφορά το σκουλήκι Schistosoma, φορέα του αντίστοιχου παράσιτου που προκαλεί Σχιστοσωμίαση⁽⁴⁾.

• Οι όλο και πιο συχνοί και παρατεταμένοι καύσωνες στις Η.Π.Α. και Ευρώπη είναι υπεύθυνοι για πολλούς θανάτους οφειλόμενους σε θερμοπληξία, καθώς και σε καρδιαγγειακές, αναπνευστικές και εγκεφαλοαγγειακές νόσους (εγκεφαλικά επεισόδια)⁽⁵⁾. Οι προβλέψεις για το κλίμα υποδηλώνουν ότι στις επόμενες δεκαετίες οι καύσωνες θα είναι πιο ακραίοι και πιο συχνοί. Αξίζει να αναφερθεί ότι ενώ εκτιμάται ότι θα μειωθούν οι θάνατοι που οφείλονται σε ακραίες χαμηλές θερμοκρασίες σε κάποιες περιοχές του πλανήτη, δεδομένου ότι εκεί οι χειμώνες θα είναι πιο ήπιοι, αυτή η μείωση δεν αναμένεται να αντισταθμίσει τη σημαντική αύξηση θανάτων σε άλλες περιοχές λόγω των αναμενόμενων υψηλότερων θερμοκρασιών.

• Οι μεταβολές στα μοντέλα βροχοπτώσεων έχουν σαν αποτέλεσμα να συμβαίνουν όλο και πιο συχνά είτε εκτεταμένες πλημμύρες είτε παρατεταμένες ξηρασίες⁽⁶⁾. Τα φαινόμενα αυτά έχουν πολλαπλές συνέπειες. Πέρα από τους θανάτους λόγω πνιγμών και τραυματισμών, τα νερά των πλημμυρών μολύνουν τα συστήματα παροχής του πόσιμου νερού με συνέπεια τη σημαντική αύξηση των πιθανοτήτων εξάπλωσης νόσων όπως η ελονοσία και διάφορες διαρροϊκές νόσοι, πχ σαλμονέλωση. Επιπλέον, και σε συνδυασμό με τις υψηλές θερμοκρασίες, δημιουργούνται ευνοϊκές συνθήκες για τον πολλαπλασιασμό εντόμων όπως τα κουνούπια, που αποτελούν φορείς πολλών λοιμωδών νόσων.

• Στο άλλο άκρο, οι παρατεταμένες περίοδοι ξηρασίας (πέρα από την έλλειψη πόσιμου νερού) αυξάνουν και τον κίνδυνο ερημοποίησης της γης, με συνέπεια τη δραματική μείωση όχι μόνο της ποσότητας αλλά και της ποιότητας της αγροτικής παραγωγής. Αξίζει να σημειωθεί ότι η θρεπτική αξία των τροφίμων μειώνεται όσο αυξάνεται η συγκέντρωση  του CO₂ στην ατμόσφαιρα. Το υψηλό ατμοσφαιρικό CO₂ συνδέεται με τη χαμηλή συγκέντρωση αζώτου στα φυτά, όπως πχ στο κριθάρι και τη σόγια, με συνέπεια τη μειωμένη συγκέντρωση πρωτεϊνών σε αυτά. Σε τέτοιες συνθήκες οι άνθρωποι είτε υποσιτίζονται είτε τρέφονται με προϊόντα χαμηλότερης διατροφικής αξίας⁽⁵⁾.

• Τα ακραία καιρικά φαινόμενα που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των ανθρώπων. Μετά από φυσικές καταστροφές, αυξάνονται τα προβλήματα ψυχικής υγείας στους ανθρώπους, είτε αυτοί έχουν είτε δεν έχουν ιστορικό. Ως παράδειγμα αναφέρεται έκθεση της Αυστραλίας για το 2018, όπου για πρώτη φορά σημειώνεται άμεσος συσχετισμός μεταξύ των μέσων ανώτατων θερμοκρασιών (σχετιζόμενων με την κλιματική αλλαγή) και τα ποσοστά αυτοκτονίας σε όλη τη χώρα. Ο συγγραφέας αυτής της έκθεσης και διευθυντής του Monash Sustainable Development  Institute, καθηγητής Τony Capon, αναφέρει χαρακτηριστικά “H κλιματική αλλαγή επηρεάζει την υγεία όχι μόνο των Αυστραλών, αλλά και όλου του κόσμου και αυτό δεν αποτελεί ζήτημα του μέλλοντος. ‘Ήδη συμβαίνει”.

Η Λία Πατσαβούδη είναι Καθηγήτρια Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής και εθελόντριά μας.

1. Death toll exceeded 70.000 in Europe during the summer of 2003. Robine et al., C R Biol. 2008; 331(2) p171-
2. WHO news-room: Climate change and health 1 February 2018.
3. The 2018 report of the Lancet Countdown on health and climate change. Watts et al., 2018; 392 p2479-2514
4. Potential impact of climate change on schistosomiasis transmission in China. Zhou et al., Am J Trop Med Hyg. 2008;78(2) p188-94
5. CDC Centers for Disease Control and Prevention: Climate effect on health, September 2019
6. IPCC 2014: Summary of policymakers in climate change 2014: Mitigation of climate change. Edenhofer et al., Cambridge University Press. Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA.

Έχουμε κλιματική κρίση

Πάτα εδώ