Κείμενο: Ηρώ Τσαρμποπούλου-Φωκιανού, υπεύθυνη εκστρατείας για τους ωκεανούς, ελληνικό γραφείο Greenpeace
Η κατάτμηση του φυσικού τοπίου από ανθρώπινο χέρι δεν συμπίπτει πάντοτε με τη βιολογική πραγματικότητα των ειδών και των οικοσυστημάτων. Παρότι οι οριοθετήσεις προστατευόμενων περιοχών και πάρκων ακολουθούν συγκεκριμένα επιστημονικά και οικολογικά κριτήρια – όπως διαβάζουμε και στις σχετικές περιβαλλοντικές μελέτες – αυτό δεν συνεπάγεται ότι αποκτούν σημασία και για τα μη ανθρώπινα είδη.
Με την ανακοίνωση των 2 νέων Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών σε Ιόνιο και Αιγαίο, για τις οποίες οι περιβαλλοντικές μελέτες δημοσιεύθηκαν, μπήκαν σε φάση διαβούλευσης και αναμένουμε την έκδοση προεδρικών διαταγμάτων, η Ελλάδα θα καταφέρει να καλύψει τον στόχο 30Χ30 για την προστασία των θαλασσών. Οι δυο ΘΠΠ καλύπτουν μεγάλες εκτάσεις και περικλείουν σημαντικά οικοσυστήματα όπως κομμάτια της Ελληνικής Τάφρου, λιβάδια Ποσειδωνίας, αναπαραγωγικά και τροφοληπτικά πεδία για κητώδη, χελώνες, φώκιες, ορνιθοπανίδα.
Τα σημαντικά αυτά οικοσυστήματα όμως δεν εξαντλούνται εντός των ορίων των πάρκων, που σημαίνει ότι οι ΘΠΠ Αιγαίου και Ιονίου αποτελούν μια σημαντική πρωτοβουλία που πρέπει να αντιμετωπιστεί ως έναρξη και όχι ως το τέλος της προπάθειας προστασίας της φύσης. Αν σκοπός μας είναι να προστατεύουμε αυτά τα φυσικά τοπία, οφείλουμε εξαρχής να οριοθετούμε την προστασία με γνώμονα τις ανάγκες της φύσης και όχι με το τι είναι βολικό ή συμφέρον.
Η επιβολή ορίων σε ζώα που διαρκώς μετακινούνται και η αυθαίρετη οριοθέτηση του τι είναι σημαντικό για αυτά – με μόνο κριτήριο τι εξυπηρετεί ή όχι τη νομοθέτηση, φύλαξη και διαχείριση εκ μέρους μας – αδυνατίζει την επιστημονική δουλειά για καταγραφή, προστασία και ανάκαμψη των κρίσιμων οικοσυστημάτων και ειδών. Άλλωστε ο στόχος 30Χ30 και η νομοθέτηση ΘΠΠ δεν αποτελεί έναν ποσοτικό στόχο, αλλά μια ποιοτική συνεχιζόμενη προσπάθεια που οφείλει να γίνεται με οικοσυστημικά κριτήρια που αντανακλούν το οικολογικό ενδιαφέρον και την επιστημονική γνώση.
Στο πλαίσιο αυτό, είναι αναγκαία η αναγνώριση ότι κάποιες πρακτικές και βλέψεις είναι εγγενώς ασύμβατες με όσα αναφέραμε παραπάνω.
Ανησυχητικό και διόλου αμελητέο παραμένει το αυστηρά οριοθετημένο κομμάτι που εξαιρείται από την χαρτογραφική αποτύπωση, η Αιγιαλίτιδα ζώνη. Αυτό αποτελεί φυσικά το Block 10, ένα “κομμάτι” της οικολογικής “τούρτας” που έχει δοθεί σε διαγωνισμό για εξορυκτικές διαδικασίες και η παρουσία του οποίου εντός της ΘΠΠ Ιονίου και εντός της Ελληνικής Τάφρου, ενός από τα πιο κρίσιμα οικοσυστήματα της Μεσογείου, σιωπηλά παραγνωρίζεται. Η διθυραμβική ρητορική περί υπογραφής συμφωνιών με την αμερικανικών συμφερόντων ExxonMobil στα δυτικά της Κέρκυρας είναι θεμελιακά ασύμβατη με μια ρητορική και πολιτική ουσιαστικής προστασίας της φύσης και των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Γενικά, αλλά πόσο δε μάλλον σε περιοχές κρίσιμου ενδιαφέροντος.
Τι συμπεριλαμβάνει η Ελληνική Τάφρος;
Η Ελληνική Τάφρος αναφέρεται σε μια υποθαλάσσια οροσειρά που εκτείνεται από το Ιόνιο, κάτω από την Κρήτη μέχρι τη Ρόδο, οι χαράδρες της οποίας φτάνουν τα 5 χιλιόμετρα βάθος, καθιστώντας την ένα εξαιρετικά υψηλής σημασίας θαλάσσιο οικοσύστημα. Η Τάφρος συντηρεί μερικά από τα σπανιότερα και σημαντικότερα είδη θαλάσσιας μεγαπανίδας, όπως οι φυσητήρες (sperm whales), ο ζιφιός (cuvier’s beaked whale), τα ρινοδέλφινα, η πτεροφάλαινα (humpback whale), 4 είδη δελφινιών (πτεροδέλφινο, σταχτοδέλφινο, ζωνοδέλφινο, κοινό δελφίνι), καθώς και τα τρία είδη θαλάσσιων χελωνών της Μεσογείου. Η Ελληνική Τάφρος αποτελεί δηλαδή ένα hotspot βιοποικιλότητας για τη Μεσόγειο και την Ελλάδα ειδικά. Έχει χαρακτηριστεί ως περιοχή υψηλής πυκνότητας, ως κρίσιμο ενδιαίτημα κητωδών, και ως κρίσιμο ενδιαίτημα απειλούμενων ειδών, καθιστώντας την μια από τις σημαντικότερες θαλάσσιες περιοχές της Ελλάδας.
Τι δεν θα έπρεπε να συμπεριλαμβάνει η Ελληνική Τάφρος;
Τις παραχωρήσεις κομματιών της για εξορυκτική προσπάθεια φυσικά. Το μεγάλο της βάθος καθιστά την Ελληνική Τάφρο γόνιμο πεδίο εξορύξεων οδηγώντας- προς έκπληξη κανενός- στην κατάτμηση και αδειοδότηση “οικοπέδων” της για έρευνα και εξόρυξη αερίου. Οι αδειοδοτήσεις για συνέχιση και επέκταση των προσπαθειών για ορυκτά καύσιμα είναι από μόνη της μια δραστηριότητα που αντιβαίνει θεμελιακά στην προσπάθεια καταπολέμησης της κλιματικής κρίσης και αποτροπής της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Υπενθυμίζεται ότι η ΕΕ έχει θέσει τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας ως το 2050 με ενδιάμεσο στόχο τη μείωση των Αερίων του Θερμοκηπίου (Greenhouse Gases, GHGs) ως το 2030. Η συνέχιση της εξορυκτικής προσπάθειας είναι άρα καταρχήν αντιθετική προς αυτούς τους στόχους.
Παράλληλα όμως, η ίδια η εξορυκτική δραστηριότητα αποτελεί κρίσιμη απειλή απέναντι στη θαλάσσια πανίδα και ειδικά στα κητώδη. Οι σεισμικές έρευνες που συνοδεύουν τις εξορύξεις έχουν καταγεγραμμένες θανάσιμες επιπτώσεις στα κητώδη (βαθύβια) θηλαστικά τα οποία βασίζονται στον ήχο για την επιβίωσή τους. Οι μελέτες αυτές περιλαμβάνουν εκρήξεις ανά 10 δευτερόλεπτα, διάρκειας εβδομάδων ή μηνών, και έντασης 250dB, ενώ ο ήχος μπορεί να ταξιδέψει ως και 2.500 μίλια μακριά δημιουργώντας μια συνεχόμενη και απελπιστική όχληση ,,,. Παρότι στο παρελθόν έχουν χρησιμοποιηθεί επιχειρήματα περί εποχικών δραστηριοτήτων που δεν θα ζημιώνουν το οικοσύστημα, τα θηλαστικά βιώνουν τις επιπτώσεις καθόλη τη διάρκεια του χρόνου, και το χειμώνα, όπως έχει καταδείξει και η σχετική έρευνα πεδίου.
Η ευαισθησία στον ήχο αποδεδειγμένα καθιστά τις σεισμικές έρευνες επικίνδυνες καθώς μπορούν να οδηγήσουν σε προσωρινή και μόνιμη απώλεια ακοής, εγκατάλειψη του οικοτόπου, διαταραχή του ζευγαρώματος και της διατροφής, εκβρασμό στις παραλίες, απώλεια της ικανότητας επικοινωνίας, αλλαγές σε ατομική και κοινωνική συμπεριφορά των ζώων, μεταβολές στο μεταβολισμό. Τα θλιβερά φαινόμενα αυτά έχουν καταγραφεί και στην Ελλάδα.
Πίσω στην κατάτμηση:
Τίθεται λοιπόν κρίσιμο ερώτημα αναφορικά με την κατάτμηση των ενδιαιτημάτων και την ανθρώπινη απόφαση του ποιες περιοχές είναι χρήσιμες για τα ζώα και άξιες να αποτελούν προστατευμένο ενδιαίτημα και ποιες περιοχές μπορούν να παραχωρούνται προς άλλους σκοπούς και δη αντιθετικούς με την προστασία της φύσης. Ποια είναι η εσωτερική λογική μιας διαδικασίας που από τη μια αναγνωρίζει ένα σημαντικό οικοσύστημα, και από την άλλη το τέμνει για να παραχωρήσει μέρος του σε έναν αντίπαλο σκοπό; Πώς προβλέπεται η ουσιαστική προστασία του οικοσυστήματος, μόνο περιμετρικά και γύρω από ένα τετράγωνο στη θάλασσα;
Η κατάτμηση τέτοιου είδους δεν ανταποκρίνεται σε κάποια βιολογική πραγματικότητα και σίγουρα δεν συνάδει με την ουσιαστική προστασία των ειδών τα οποία χρειάζονται όλο τους το οικοσύστημα – όχι μέρη του. Οι ΘΠΠ θα πρέπει να έχουν εγγενώς τη λογική προστασίας του θαλάσσιου πλούτου ολιστικά από πολλαπλές απειλές, όχι τμηματικά και με όρους.
Όπως επισημάνθηκε και στα επίσημα σχόλια της Greenpeace, η κυβέρνηση πρέπει κατ’ ελάχιστο να δεσμευτεί ότι θα μετριάσουν αυτές τις πολύ αληθινές απειλές και να δικαιολογήσουν την επικίνδυνη εγγύτητα και σύμπτωση των εξορύξεων με τα πιο κρίσιμα ενδιαιτήματα/είδη που υπόσχονται να προστατεύσουν.
Ίσως στο άμεσο μέλλον τα θαλάσσια είδη να εναρμονιστούν με τη λογική των ιδεατών (και ανθρώπινων) ορίων και να επιλέγουν αναλόγως ποια είναι τα ενδιαιτήματά τους, αποφεύγοντας το κομματάκι 10, ή τα επόμενα που (δυστυχώς) φαίνεται ότι θα το διαδεχτούν. Έως τότε, η λογική της κατάτμησης και της προσπάθειας στοιβάγματος και προστασίας των ειδών και του ανθρώπινου κέρδους, θα αντιβαίνει θεμελιακά στην οικοσυστημική προσέγγιση και θα θέτει σε κίνδυνο τα προστατευτέα είδη.
** Πρώτη δημοσίευση: ΕφΣυν, 17 Δεκεμβρίου 2025
