Klik hier voor Nederlands.

SESHON DEN KORTE DIA 1: MITIGASHON

E promé dia di seshonnan den e Kaso di Klima ta tras di lomba. E promé dia akí den Korte di Den Haag a enfoká riba ‘mitigashon’: e obligashon di Estado Hulandes pa redusí su emishonnan pa kombatí kambio di klima peligroso.

Riba e portrèt, di robes pa drechi, nos ta mira den e rei sintá dilanti: demandantenan Onnie Emerenciana, Jackie Bernabela, i Angelo Vrolijk. Den e rei pará patras tin Marieke Vellekoop, direktor di Greenpeace Hulanda, i abogado Emiel Jurjens di Prakken d’Oliveira. Portrèt: Marten van Dijl/Greenpeace Foto: Marten van Dijl/Greenpeace

E demandantenan ta habri e seshon ku deklarashonnan konmovedor

Tres di e ocho demandantenan den e kaso di klima – Jackie Bernabela, Onnie Emerciana i Angelo Vrolijk  – a kuminsá e dia ku un presentashon fuerte na nòmber di henter e grupo di demandante. Nan ta eksperensiá personalmente e kalor ekstremo, kosecha i peska desepshonante, inundashon i e desaparishon di refnan di koral. 

Onnie Emerciana a pone su dede riba e parti ku ta hasi doló, dor di enfatisá ku pa nan, kambio di klima no ta un menasa apstrakto di futuro, pero un realidat doloroso: “Pa nos, kambio di klima no ta un menasa leu di futuro. E tei aki ya pa hopi tempu. E ta hala rosea den nos garganta, ta kima nos kueru, i ta invadí nos kasnan.”

E demandante Angelo Vrolijk a agregá: “Nos ta Boneriano. Nos no ta pidi karidat. Nos ta eksigí hustisia”. 

Jackie Bernabela a konkluí ku un apelashon kla: “Boneiru no ta pidi kompashon. Nos ta pidi pa ta sosio. Nos ta pidi pa maneho — ankrá no solamente den e idioma di igualdat, pero den e práktika di esaki.”

Lesa nan deklarashonnan kompleto aki. (NL)

Lees hun volledige verklaringen hier.

Súplika di Greenpeace: Hulanda mester yega na sero mas lihé

Despues hues a duna e abogadonan palabra pa presentá nan argumentonan inisial. Nos abogado a splika ku Hulanda mester aportá su parti hustu pa limitá kalentamentu mundial na 1.5 grado. Esaki ta eksigí ku e sobrá di e presupuesto mundial di CO2 mester ser repartí por lo ménos igual entre tur e habitantenan di mundu. Al final lo ta inhustu pa Hulanda kome un pida mas grandi di e bolo ku otro paisnan.

P’e motibu ei, emishon di gasnan ku efekto di broeikas mester yega na nèto sero mas lihé posibel. Nos ta ser fortalesé den esaki dor di e veredikto resien di Korte Europeo di Derechonan Humano (KEDH) den KlimaSeniorinnen i e konseho di Korte Internashonal di Hustisia (KIH), ku ta bisa klaramente ku paisnan mester hasi nan máksimo esfuerso pa limitá kalentamentu mundial na 1.5 grado, i sigur paisnan riku manera Hulanda ku tin un historia di emishonnan haltu.

Segun investigashon di Kalavasta, Berenschot i CE Delft, esaki por ser alkansá riba suela Hulandes 10 aña mas lihé ku gobièrnu tin planiá aktualmente. Pues Estado Hulandes por aselerá e proseso, pero aparentemente no tin e boluntat pa hasié. Anto ku esei Estado Hulandes ta violando derechonan humano di e habitantenan di Boneiru.

Lesa e pleitnota di Greenpeace Hulanda (NL)

Estado Hulandes ta skonde tras di argumentunan konosí

Despues di un pouze kòrtiku, a toka turno na Estado Hulandes. Rápidamente a sali na kla ku Estado Hulandes ta nenga di kontribuí ku su parti hustu den kombatimentu di kambio di klima peligroso. Pa esaki Estado Hulandes ta usa hopi argumento ku nos konosé kaba, entre otro esnan ku Estado a usa kaba den e kaso di Urgenda 10 aña pasá.

Por ehèmpel, Estado Hulandes ta bisa ku e ta siguiendo e maneho di klima Europeo, i ku esaki lo ta sufisiente. Pero esei no ta e kaso, pasobra e maneho di Union Europeo (UE) no ta konstituí un parti hustu den e reto di tene e mundu bou di 1.5 grado di kalentamentu mundial, i paisnan tin nan propio responsabilidat pa protehá e derechonan humano di nan siudadanonan. Un otro argumento ku nan a usa ta ku maneho di klima Hulandes ta djis un gota den oséano, i ku Boneiru no ta sinti e impakto, sea ku Hulanda aselerá su esfuersonan òf nò. Korte Supremo ya a rechasá e argumento akí den e kaso di Urgenda, i entretanto KEDH i KIH tambe a hasi meskos.

Estado Hulandes ta invoká tambe su ‘libertat di maneho’ pa e mes determiná kon e ta duna forma na maneho di klima. Ku esaki, Estado Hulandes ta trata na minimalisá e ròl di e hues, pero ta falta ku un punto importante: gobièrnu ta responsabel pa protehá e derechonan humano di tur su siudadanonan, i ta keda na e hues pa kontrolá gobièrnu den esei.

Finalmente, Estado Hulandes a deklará ku lo no tin ‘peliger real i direkto’ pa e derecho di bida di e habitantenan di Boneiru. E posishon akí tabata a lo mínimo tono-surdu, despues ku e habitantenan di Boneiru a kaba di kompartí nan historianan personal, mustrando ku ya kaba nan ta konfrontá i lucha tur dia ku e konsekuensianan di kambio di klima.

No ta asina grave si e tereno no-desaroyá disparsé’

Djis promé ku e di dos pouze, korte a hasi un pregunta skèrpi na Estado Hulandes. Estado a argumentá ku e tabata sigui e maneho di klima Europeo, i ku esaki ta sufisiente pa kumpli ku su obligashonnan pa protehá e habitantenan di Boneiru. Pero si esei tabata e kaso, korte a puntra, tin ainda un tarea pa e hues Hulandes kontrolá Estado? Òf ta solamente e institutonan Europeo tin mag di supervisá Estado?

Estado Hulandes no a duna un kontesta kla. Nos abogado despues a splika dikon e posishon di Estado ta inkorekto: e maneho di Union Europeo ta intenshoná pa fortalesé akshon di klima, no pa debilitá e ambishonnan di klima di e estadonan ku ta miembro. E echo ku a establesé un maneho Europeo no ta nifiká ku Hulanda no tin su propio obligashonnan ku ta bai mas aleu a base di tratadonan di derechonan humano. Anto ta keda na e hues Hulandes pa evaluá si Estado Hulandes ta kumpliendo ku e obligashonnan akí.

Den e parti final di e seshon a duna e abogadonan e oportunidat pa reakshoná riba argumentonan di otro. Nos abogado a hala atenshon riba un di e argumentonan straño di Estado Hulandes: “Estado a bisa ku lo no ta asina grave si partinan inhabitá di e isla resultá bou di awa?” Esaki ta konserní un gran parti di Boneiru, kaminda tin áreanan natural importante i tambe herensia kultural históriko, manera e kasnan di katibu. Kiko lo pasa si, por ehèmpel, partinan di Amsterdam òf Zeeland disparsé den laman, hibando herensia kultural ku nan? Kon lihé Estado Hulandes lo intervení den e kaso ei?

Kiko ta pasa awor?

E seshonnan den korte ta repartí den dos dia. Riba e di dos dia partidonan ta presentá nan argumentunan tokante kiko Estado Hulandes mester hasi pa protehá e habitantenan di Boneiru kontra e konsekuensianan di kambio di klima (‘adaptashon’).

SESHON DEN KORTE DIA 2: ADAPTASHON

Despues di un di dos dia den Korte di Den Haag, e seshonnan den e kaso di klima a yega na un fin. E seshon di awe a enfoká riba ‘adaptashon’: e derecho di habitantenan di Boneiru riba protekshon kontra e konsekuensianan di kambio di klima. Esaki ta e promé kaso di klima na Europa ku ta bai tokante adaptashon. Nos eksigensia ta kla: Estado Hulandes mester ofresé Boneiru e mesun protekshon ku e parti Europeo di e pais.

Nos eksigensia: bini porfin ku un plan di protekshon

E abogado di Greenpeace a kuminsá ku su argumentonan. El a splika ku adaptashon —meskos ku mitigashon— ta un tarea klave pa paisnan. Esaki ta konta sigur pa paisnan riku manera Hulanda, ku tin e sèn i rekursonan pa protehá nan siudadanonan. Esaki a keda konfirmá den konsehonan resien di e Korte Internashonal di Hustisia i e Korte Interamerikano di Derechonan Humano. Ademas tur dos korte ta delineá klaramente kondishonnan mínimo ku e maneho di adaptashon di paisnan mester kumpli kuné: por ehèmpel, mester tin un plan di adaptashon ku un ophetivo kla, basá riba investigashon sientífiko, i ku garantia di sufisiente finansiamentu i kapasidat.

Un plan asina ya tei pa años kaba pa Hulanda Europeo, pero no pa Boneiru. P’e motibu ei e habitantenan di Boneiru ta ménos protehá ku otro habitantenan di Hulanda. Esaki ta diskriminatorio i tambe inkomprendibel: islanan chikí manera Boneiru mester risibí mas protekshon, ya ku nan ta keda afektá mas tantu pa e konsekuensianan di kambio di klima.

Estado Hulandes ta sembra duda tokante peligernan na Boneiru

E abogado di Estado Hulandes a reakshoná ku argumentunan ya konosí. El a purba di sembra duda atrobe tokante e konsekuensianan eksakto di kambio di klima pa Boneiru. E abogado a argumentá ku e subida eksakto di nivel di laman no ta sigur ainda. P’e motibu ei lo no ta sigur ainda si i ki dia ‘ophetonan’— asina Estado Hulandes a yama e kasnan di katibu, herensia kultural importante na Boneiru— realmente lo disparsé den laman. Pero esaki no ta korekto, pasobra investigashon anterior ta mustra ku sin medida, un kinto parti di e isla por ta bou di awa pa fin di e siglo akí, kaminda e kasnan di katibu ta disparsé permanentemente, huntu ku áreanan natural importante i lugánan kaminda hende ta reuní. Di bèrdat Estado Hulandes ke warda te ora e promé partinan di Boneiru disparsé bou di awa promé ku e intervení?

Ounke e deklarashonnan ta mustra ku kalor ta afektando bida diario di hende na Boneiru, Estado Hulandes a kuestioná si en realidat e kalor na Boneiru tabata pone salú di e habitantenan na peliger. Estado a indiká ku no a hasi investigashon spesífiko riba esaki ainda. Pero Greenpeace a kontrarestá esaki, bisando ku investigashon sientífiko en realidat ta mustra ku riba islanan chikí manera Boneiru, e oumento di kalor aworakí ya ta kousando dos biaha mas tantu morto. Estado Hulandes mes mester hasi un investigashon mas profundo riba esaki. Dikon Estado no ta tumando akshon?

Estado Hulandes ta purba evitá di asumí su responsabilidat

Meskos ku ayera, ta parse ku Estado Hulandes ta preferá di pasa su responsabilidat pa otronan. Ayera, el a skonde tras di Union Europeo; awe tabata gobièrnu lokal di Boneiru (OLB). Supuestamente Estado Hulandes lo ke desaroyá un maneho di adaptashon, pero e mester ‘tene kuenta’ ku e divishon di tareanan ku OLB. Ta OLB supuestamente lo ta responsabel pa adaptashon na klima.

Greenpeace a splika ku esaki ta disparate. Estado Hulandes ta responsabel pa protehá e derechonan humano di su habitantenan— lokual ku Estado a rekonosé tambe, pero sin gana. Kon e tareanan ta ser dividí internamente ku OLB por sierto ta irrelevante: Estado Hulandes mester sòru pa e akuerdonan kondusí na un plan di protekshon sólido. Naturalmente ku OLB no por hasi esaki su so— ningun munisipio Hulandes no por, i na Boneiru tin opstákulonan struktural adishonal, pasobra Boneiru no ta pertenesé na un provinsia òf direktiva di awa, ni ta risibí e yudansa ku otro munisipionan si ta haña, i ta lucha strukturalmente ku skarsedat di fondo i kapasidat. P’e motibu ei Estado Hulandes mester tuma e responsabilidat pa desaroyo di e plan akí i duna e yudansa i finansiamentu nesesario.

Muchu tiki yudansa i rekurso

Pero e yudansa i rekursonan ei ta falta ainda. Estado Hulandes ta pretendé di ta hasiendo ‘hopi’, pero e echonan ta mustra otro. Por ehèmpel, Estado ta tumando mas bien medidanan isolá ku no tin e meta (prinsipal) di protehá Boneiru kontra kambio di klima. Otro plannan ku Estado Hulandes ta prònk kuné, mayoria biaha ta den nan infansia ainda. En todo kaso no tin un plan kompleto ainda, pa no papia mes di sufisiente hende i finansiamentu pa implement’é. Gabinete Schoof a kaba di retirá e presupuesto ku tabata disponibel…

Estado Hulandes ta pidi pasenshi i ta yama su esfuersonan ‘trabou den progreso’ i un ‘proseso di siñamentu’. Pero nos pasenshi a kaba, pasobra e derechonan humano di e habitantenan di Boneiru a ser violá pa muchu hopi tempu kaba. P’e motibu ei nos ta eksigí pa mas tardá na yanüari 2027 Estado Hulandes presentá un plan sólido, unu ku por konta ku sufisiente personal, finansiamentu, i sosten di e habitantenan di Boneiru.

E kontinuashon

Awor ta keda na korte pa determiná si Estado Hulandes mester redusí su emishonnan mas lihé i tuma medidanan pa protehá e habitantenan di Boneiru kontra e krísis di klima. E veredikto lo ser duná dia 28 di yanüari 2026.