Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens oordeelde in juni in het voordeel van de ‘Arctic 30’. Tien jaar nadat Rusland 28 Greenpeace-actievoerders en 2 journalisten onterecht arresteerde, benadrukt deze uitspraak het recht op vreedzaam protest.
Ik herinner me nog goed het emotionele moment waarop ik samen met de 29 andere arrestanten vrijkwam, deze maand precies tien jaar geleden. In september 2013 werden we opgepakt tijdens een vreedzame protestactie bij een Russisch boorplatform. Ons Greenpeace-schip Arctic Sunrise werd geënterd door gemaskerde commando’s, ik kreeg een geweer op mijn gezicht gericht, onze rubberboten werden met messen bewerkt en er werden automatische wapens afgevuurd in het water rondom ons. Ik stond doodsangsten uit.
We werden beschuldigd van piraterij. Hoewel president Poetin de dag na onze formele arrestatie toegaf dat ‘het absoluut duidelijk is dat zij natuurlijk geen piraten zijn’, werden we opgesloten in detentiecentra in Moermansk en later in Sint Petersburg. Elke avond probeerde ik de slaap te vatten in een oncomfortabel stapelbed, wetende dat als we veroordeeld zouden worden, ik minstens 10 jaar in een Russische gevangenis zou doorbrengen.
Buiten mijn gevangenismuren veroorzaakte onze zaak een schokgolf van verontwaardiging. Over de hele wereld werd gedemonstreerd voor onze vrijlating, in Rusland maakten vrijwilligers pakketjes met warme kleding voor ons, Greenpeace trommelde haar beste advocaten op. Dankzij al die solidariteit en druk konden we na ruim twee maanden eindelijk onze familie en vrienden in de armen vallen.
Krachtig signaal
Wat ben ik blij met de uitspraak van het Hof, dat Rusland ons op willekeurige wijze heeft opgepakt en ons recht op vrije meningsuiting heeft geschonden. Blij voor mezelf en mijn 29 lotgenoten, maar ook voor alle andere mensen die opkomen voor onze prachtige maar kwetsbare planeet. Mensen die zich net als wij verzetten zich tegen de fossiele brandstofindustrie die ons dieper in de klimaatcrisis drijft en overal ter wereld dood, natuurverwoesting en ontheemding veroorzaakt.
Het Hof geeft een krachtig signaal af in een tijd dat steeds meer overheden ongekend hard optreden tegen klimaatactivisten: het recht op protest moet beschermd worden, óók als een actie verstorend werkt. Onze actie bij het Russische boorplatform moet volgens het Hof gezien worden als ‘een meningsuiting over een kwestie van aanzienlijk maatschappelijk belang’.
Zorgen over demonstratierecht
Ik maak me zorgen over de draconische straffen voor klimaatactivisten in het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en de VS. Maar ook in Nederland staat het demonstratierecht onder druk. Klimaatactivisten van Extinction Rebellion werden in januari preventief gearresteerd op verdenking van opruiing en de politie treedt hard op tegen demonstranten tijdens de A12- blokkade. Ben je een activist van kleur, zoals ik, dan loop je nog meer risico: als ik demonstreer, stel ik me bloot aan discriminatie en racisme, ook door de autoriteiten.
Het College voor de Rechten van de Mens en de Nationale ombudsman uitten hun zorgen, net zoals Amnesty International. In twee recente rapporten constateert de mensenrechtenorganisatie dat demonstraties in strijd met internationale verdragen worden verboden. Ook ziet ze een gebrek aan kennis bij de overheid over het demonstratierecht, waardoor mensen onterecht massaal worden aangehouden tijdens vreedzame protesten en de politie actievoerders onaangekondigd thuis opzoekt.
Betrokkenheid koesteren
Greenpeace-directeur Andy Palmen wilde die kennis eerder dit jaar graag opvijzelen: demonstreren is een mensenrecht, géén gunst van de overheid. Het is de taak van de overheid, zo schreef Andy in een opiniestuk in NRC, en daarmee van de politie om demonstraties maximaal te faciliteren en demonstranten te beschermen. Ook demonstranten die binnen de grenzen van het demonstratierecht burgerlijk ongehoorzaam zijn, moeten de ruimte krijgen om hun stem te laten horen. Gaan demonstranten grenzen over, dan is het de rechter die achteraf toetst en burgers indien nodig op de vingers tikt.
Andy’s stuk werd ondertekend door collega’s van dertig maatschappelijke organisaties in Nederland. Demonstranten zijn volgens hen misschien wel de meest betrokken burgers van ons land. Die betrokkenheid zou de overheid moeten koesteren. We stellen er grote problemen mee aan de kaak, leggen onrechtvaardigheid bloot en roepen de vernietiging van het milieu een halt toe.
Blijvende herinnering aan solidariteit
Dankzij de vreedzame actie van de Arctic 30 werd boren naar olie in het Noordpoolgebied een onderwerp van wereldwijde discussie. Sinds de gebeurtenissen in Rusland is er veel veranderd, maar die verandering gaat veel te langzaam. ’s Werelds meest vooraanstaande klimaatwetenschappers publiceerden in maart hun beoordeling van de klimaatnoodtoestand en hun boodschap was klip-en-klaar: ‘De keuzes en acties die in dit decennium worden geïmplementeerd, zullen nu en nog duizenden jaren lang gevolgen hebben.’
Sinds onze arrestatie in Rusland is er veel veranderd, maar het gaat veel te langzaam.
Vreedzaam protest gaat daarom door, van de Noordpool tot in Velsen-Noord, waar Tata Steel zijn omgeving en het klimaat vervuilt. Protest is van vitaal belang als regeringen niet snel genoeg reageren op klimaatverandering en natuurvernietiging. Disproportionele reacties van overheden zijn puur bedoeld om mensen te intimideren die zich verzetten tegen regeringen en bedrijven die ernstige schade toebrengen aan ons welzijn, onze planeet en onze toekomst.
Ik hoop en verwacht dat mensen in Nederland het recht op vreedzaam protest blijven verdedigen. Die hoop wordt gevoed door de blijvende herinnering aan de solidariteit die we zagen en voelden als Arctic 30.
Dit artikel verscheen in de herfst/wintereditie 2023 van Greenpeace Magazine.