Greenpeace keerde afgelopen nazomer terug naar het Amazonerif, een uniek en nagenoeg onbekend natuurgebied dat bedreigd wordt door olieboringen. Vanaf ons schip de Esperanza doet Saskia van Aalst verslag van de onderzoeksmissie en de eerste duikactie ooit naar dit rif.
De Esperanza ligt zo’n 100 kilometer uit de kust van Frans-Guyana. Onder ons strekt het Amazonerif zich uit, een onderwatergebied van maar liefst 56.000 km2 met sponzen, rhodolieten en zachte koralen. Het rif ligt op de plek waar de Amazonerivier uitmondt in de Atlantische Oceaan.
Helaas ligt hier ook een enorme olievoorraad onder de oceaanbodem, waar oliemaatschappijen als het Britse BP hun begerige ogen op hebben laten vallen.Hun proefboringen lieten al zien dat een ongeluk – lees een olieramp – in een klein hoekje zit: bij meer dan een kwart van de testen ging het mis.
Greenpeace, duikers en de wetenschap
Mijn naam is Saskia van Aalst. Ik ben aan boord als persvoorlichter, samen met een team wetenschappers van het gerenommeerde Franse onderzoeksinstituut CNRS, de Universiteit van Guyana en zes diepduikers. We willen er alles aan doen om de unieke biodiversiteit van het Amazonerif te laten zien, zodat we wereldwijd politiek en publiek kunnen mobiliseren om dit rif te beschermen.
Het is ’s morgens half 8 als ik me meld op het achterdek van het schip. Vandaag ga ik mee in een van de rubberboten om de duikers te begeleiden. Zij gaan de uitdaging aan om als eerste ooit te duiken in het Amazonerif tot op een diepte van 100 meter. Deze ervaren duikers zullen monsters verzamelen om inzicht te krijgen in de biodiversiteit op en om het rif. Want het Amazonerif, een levend organisme,
is ook voor wetenschappers een groot mysterie.
Tot voor kort werd gedacht dat op plekken als deze amper leven kon bestaan. Dicht bij het rif stort de Amazone gigantische hoeveelheden water vol regenwoudsediment de Atlantische Oceaan in. Dat levert een aanhoudende modderstroom op, waardoor koraaldiertjes amper gebruik kunnen maken van zonlicht dat nodig is voor fotosynthese. Toch barst het in deze donkere wateren van het leven.
Op weg naar de diepte
Buiten is het al zo’n 29 graden, de duikers hebben hun pakken half aan. Twee van hen zijn onderwaterfotograaf en zullen beelden van het rif maken. De wetenschappers kunnen die later aan boord rustig bestuderen. In vol ornaat, behangen met luchtflessen, slangen en meetapparatuur, zien ze eruit alsof ze op maanexpeditie gaan. Eenmaal beneden zullen ze met de grootst mogelijke zorgvuldigheid te werk gaan. Om geen schade toe te brengen aan de zeenatuur nemen ze alleen mee wat strikt noodzakelijk is voor het onderzoek.
Met een sonar speuren we de bodem af, op zoek naar het rif. Zo bepalen we de coördinaten van de duiklocatie en is het zaak de duikers precies op die plek af te zetten. En het liefst snel ook, want ze krijgen het bloedheet in hun volledige uitrusting. Door de wind en de forse stroming vanuit de Amazone blijkt dat nog een lastige klus, maar het lukt!
Binnen een half uur nadat de duikers in de diepte zijn verdwenen, zien we de eerste rode duikboeien aan het wateroppervlak verschijnen. Daaraan hangen de tasjes gevuld met monsters van onder meer zeesterren, sponzen en zachte koralen. Terwijl we rustig afwachten in de brandende zon, heb ik tijd om te bedenken hoe bijzonder het is dat ik in deze rubberboot zit en onderdeel ben van de foto’s die ik zo vaak heb gezien. De Esperanza in de oceaan met de regenboog op de boeg en zo ver als het oog reikt water… Onvoorstelbaar dat hier, waar wij nu varen, de natuur verwoest zal worden als BP een boorvergunning krijgt.
Nieuwe oliedreiging
In 2017 deed Greenpeace al eens samen met wetenschappers onderzoek naar het Braziliaanse deel van het Amazonerif. Met een kleine onderzeeër brachten we de onderwaternatuur in beeld en mobiliseerden we wereldwijd 2 miljoen mensen. Eind 2018 vierden we een belangrijke overwinning: het Braziliaanse milieu-agentschap Ibama gaf Total geen toestemming voor olieboringen bij het rif.
Wat daarbij hielp, was ons bewijs dat Totals geplande boorput ín het rif lag. Toen begin 2019 de regering-Bolsonaro in Brazilië aan de macht kwam, veranderde alles. Zij wil maar liefst 284 nieuwe blokken in en rond het Amazonerif vrijgeven voor olieboringen (ter vergelijking: bij Total ging het om 11 blokken).
De booraanvraag van BP is kansrijk. Ook al blijkt uit zijn eigen risicoanalyse dat een olielek recht over het rif zal trekken tot aan de kust van Frans-Guyana en Suriname. Dat zou een ramp zijn voor de biodiversiteit, de mangroves, de visstand, lokale gemeenschappen en ook het klimaat. Er ligt vermoedelijk voor 14 miljard vaten aan olie onder de oceaanbodem bij het Amazonerif. Als die olie gebruikt wordt, levert dat 5,2 gigaton CO2 op.
‘Walvis, Walvis’
Terug aan boord. ‘Walvis, walvis!’, roept een van de crewleden. Ik kijk op en zie in de verte nog net een gevaarte met een enorme plons onder water verdwijnen. Maar ik heb geluk: tot twee keer toe springt het majestueuze dier boven het water uit. Als we nog niet zeker wisten of het hier barst van het leven, dan maakt deze walvis het nog maar eens duidelijk.
In het lab aan boord van de Esperanza worden de monsters meteen verwerkt. Alles blijkt waardevol. Ook die ene met alleen maar water vanuit de diepte. De onderzoekers zeven het water met zeer fijne filters tot op dna-niveau. Zo kunnen ze bepalen welke organismen allemaal in het water hebben rondgezwommen en krijgen ze meer inzicht in de samenstelling van het rif en het leven er omheen.
Een van de duikers is Alexis Rosenfeld, een bekende Franse onderwaterfotograaf. Met zijn foto’s bewijst hij onomstotelijk hoeveel leven er op het rif is. Wonderschone slangsterren zien we, een soort zeesterren met vijf lange smalle armen die zich als klimplanten aan het rif vasthouden.
Alexis vertelt hoe intensief en extreem uitdagend deze duik was, zelfs voor een ervaren duiker als hij. ‘De stroming is heel sterk en door alle Amazonemodder zagen we vrijwel niets. We hielden elkaar goed vast tot het water op zo’n 20 meter diep iets helderder werd. Toen we na vier minuten – de afdaling moet gaan – de bodem bereikten en mijn schijnwerper de schat aan biodiversiteit onthulde werden we overmand door emotie. Nog nooit had iemand deze oase van leven van zo dichtbij gezien. Dat was een heel bijzonder moment.’
Gilles Siu, een van de Franse diepzeeduikers die samen met Alexis als eerste mensen ooit in het Amazonerif duikt, beaamt het: ‘Een ongelooflijke ervaring! We zijn een nieuw gebied aan het ontdekken. De monsters die ik verzamel, leveren het overtuigende bewijs dat dit rif beschermd moet worden.’
Bescherming van álle zeeleven
Het Amazonerif is slechts één van de vele onderwatermysteries in onze oceanen. Maar veel van deze gebieden zijn vogelvrij voor bijvoorbeeld industriële visserij en diepzeemijning. Tot nu toe beschermde niemand de zeeën en oceanen die buiten de territoriale wateren van een land vallen. De schade die in deze high seas wordt aangericht, vervuilt en verwoest echter ook de rest van onze wateren.
Greenpeace komt al jaren in actie om bescherming af te dwingen. Nu, na decennia van beleidsbeïnvloeding en acties, vindt in New York topoverleg plaats over het eerste VN-Oceanenverdrag. Tegelijkertijd varen onze schepen de halve aarde rond met wetenschappers, journalisten, ervaren duikers en fotografen aan boord.
Met onze beelden en onderzoek van onder andere het Amazonerif laten we politici zien wat er op het spel staat. Onze oceanen voeden miljarden mensen, produceren onze zuurstof en absorberen enorme hoeveelheden CO2 die diep in de bodem wordt opgeslagen. Kortom, ze zijn het beschermen meer dan waard.
Aan de duikers zal het niet liggen: zij komen keer op keer enthousiast terug van hun onderwaterreis. Morgenochtend staat er weer een nieuwe duik op het programma – per duik leren we het rif beter kennen. En ik raak er per duik meer van doordrongen dat we alles op alles moeten zetten om deze prachtige, levende onderwaterwereld te beschermen nu het nog kan.
