Küresel Plastik Anlaşması görüşmelerinde neler oluyor?

Küresel Plastik Anlaşması 25 Kasım’da Güney Kore’nin Busan kentinde başladı. Devlet temsilcileri, deniz ortamını da kapsayacak şekilde plastik kirliliği konusunda uluslararası hukuki bağlayıcılığı olan bir anlaşma (ILBI-Küresel Plastik Anlaşması) geliştirmek amacıyla Hükümetlerarası Müzakere Komitesi’nin (INC-5) beşinci oturumda bir araya geldiler.

Küresel Plastik Anlaşması görüşmelerinde gün gün öne çıkan noktalar şöyle:

GÜN 6 – 30 Kasım

Bugün göze çarpan güçlü (✅) ve zayıf (✖) noktalar neydi:

✅Uluslararası Yerli Halklar Forumu, INC-5 boyunca sesleri küçümsenen ve susturulan, katılımları giderek zorlaşan yerel liderlerin deneyimlerini ve uzmanlıklarını duyurmak amacıyla bir basın toplantısı düzenledi.

✅Fransa, Mikronezya Federal Devletleri, Çin, Ruanda ve Norveç’ten bakanlar şimdi Busan’da bulunuyor, umarız bu durum müzakerelerde daha fazla ilerleme sağlanmasına yol açar.

✅Fransa Enerji Bakanı Olga Givernet, Çin, ABD, Suudi Arabistan ve Gana delegasyonları ile görüşmeler yaptı, ayrıca Kanada bakanı ile (çevrimiçi) bir araya geldi. Givernet, gözlemcilerle de buluşarak, Fransa’nın üretim azaltımı, zararlı kimyasallar ve sorunlu ürünler konusunda taviz vermeyeceğini yineledi.

✅Bir grup cesur Greenpeace aktivisti, Güney Kore’nin Hanwha Total Energies kompleksi tarafından yüklenmek üzere olan toksik plastik kimyasalları taşıyan bir tankeri bularak, hükümetlere fosil yakıt ve petrokimya endüstrisinin antlaşma müzakerelerine müdahale etmesine karşı durmalarını çağrısı yaptı.

✅Sivil toplum üyeleri, farklı bölgelerden ve uzmanlık alanlarından, dün açıklanan Başkan’ın önerisini analiz ederek süreci destekleme taahhütlerini gösterdiler.

✖  INC-5 sürecinde şeffaflık eksikliği söz konusuydu. Plastik kirliliğinden en çok etkilenenler de dahil olmak üzere hak sahipleri, son iki gün delegelerin gayri resmi toplantılara katılmaları nedeniyle müzakerelerden tamamen dışlandı. 

Günün engelleyicisi:

Birçok jeopolitik gücüne rağmen ABD, Panama’nın plastik üretim azaltımı önlemleri için destek veren 100’den fazla ülkenin imzaladığı öneriye katılmayarak, beklediği kadar adım atmadı.

Günün şampiyonları:

Günün şampiyonları AB, Panama ve Fiji oldu. Bu ülkeler, üretim kesintilerini ve endişe verici kimyasalları anlaşmaya dahil etme konusunda geri adım atmadan güçlü ve hırslı bir plastik anlaşması için öncülük etti.

Panama, bu krizin kök nedenlerini ele alan bir anlaşma yapmak için hazır olmayan düşük hırslı ülkeleri bir kenara çekilmeye çağırdı.

GÜN 5 – 29 Kasım

Bugün göze çarpan güçlü (✅) ve zayıf (✖) noktalar neydi:

✅Başkan, müzakere gruplarının toplantılarını tamamladığını duyurdu ve müzakereler için yeni bir önerilen metin (non-paper versiyon 4) yayımladı. Bu belge açıkça ve net bir şekilde “birincil plastik polimer üretimini sürdürülebilir seviyelere düşürme” küresel hedefini içeriyor.

✅150’den fazla gözlemci organizasyonu ve hak sahipleri, müzakerelerin son saatlerinde liderlerden “cesaretle, taviz vermeden” hareket etmelerini isteyen bir açıklama yayımladı. 

✅İddialı ülkeler güçlü bir anlaşmayı savunmaya hazır görünüyor. Macaristan, Fiji, Mikronezya, AB ve Fransa ile düzenlenen bir basın toplantısında Panama, gerekirse “bir ülke, bir oy” ilkesini savunmaya hazır olduklarını belirtti ve düşük hırsla yaklaşan ülkelere ya orta yolu bulmalarını ya da yolun dışına çıkmalarını talep etti. AB Başkanlığı ise iddialı bir anlaşmayı takip etmek için konfor bölgesinin dışına çıkmaya istekli olduklarını söyledi.

✖ Mevcut önsözde, plastiklerin insan toplumundaki önemli rolüne dair bir paragraf bulunuyor; bu da ilerlemeyi ve hırsı zayıflatabilecek geniş kapsamlı bir çerçeve yaratıyor.

✖ UNEA 5/14 Kararı, anlaşma için zaten kapsamlı bir alan belirlemişken, Başkan’ın önerisi, özellikle ham madde ve sağlık sektörleri için genel istisnalar içeren yeni bir seçenek sunuyor.

✖ Çok fazla “olmalıdır” ifadesi, “olmalı” ya da “uygun olduğunda” gibi zayıflamış ifadelerle değiştirilmiş, bu da Başkan’ın önerisini pek çok zorunlu tedbiri isteğe bağlı eylemlere dönüştürüyor.

✖ Üretim (tedarik) ile ilgili düzenleme, petrokimya genişlemesini ele alacak acil geçici tedbirleri teşvik etmiyor ve ulusal üretim azaltma hedeflerini içermiyor.

✖ ‘Emisyon’ kelimesi metinden çıkarılmış ve ‘salınımlar’ ve ‘sızmalar’ ile değiştirilmiş; bu, düşük hırs seviyesine sahip ülkeler için açık bir taviz vererek üretim aşamasındaki emisyonlara yönelik düzenlemeleri dışarıda bırakıyor.

✖ Metinde, endişe verici ürünler ve kimyasallar için bir ilk liste, doğrudan yükümlülükler, kriterler ve şeffaflık hükümleri bulunmuyor.

✖ İnsan Hakları konusunda, özellikle Yerli Halklar ve etkilenen topluluklar için zayıf bir dil kullanıldığı ve atık kabul eden ülkeleri koruyacak ticaret tedbirlerinin eksik olduğu görülüyor.

✖ Plastik kredileri ve tahvillerine dair açık bir bahsetme bulunmasa da, yenilik olarak maskelenmiş bazı ifadeler yanlış çözümler için kapıyı aralık bırakıyor.

✖ Mevcut taslak metin, yeniden kullanım için bir tanım veya zorunluluk sunmuyor, ayrıca toksik olmayan ve plastik olmayan ikame ürünlerin gerekliliğine dair bir vurgu yapmıyor.

✖ Son öneri, etiketleme, izlenebilirlik, bilgi ve tüketici korumasına dair önlemlerden yoksun ve bu durum, plastik endüstrisinin suçlamayı tüketime kaydırmasına olanak tanıyor.

Günün şampiyonu:

Günün Şampiyonları, birincil plastik polimerler için küresel bir azaltım hedefi ulaşmak amacıyla önlemleri destekleyen 100’den fazla ülke.

GÜN 4 – 28 Kasım

Bugün göze çarpan güçlü (✅) ve zayıf (✖) noktalar neydi:

✅Panama, küresel plastik üretimini sistematik ve uyumlu bir yaklaşım ile, tüm plastik yaşam döngüsünü kapsayan küresel bir hedefle azaltmaya yönelik kapsamlı bir strateji için bölgesel bir teklif sundu.
✅Temas Grubu 1’de (kimyasallar, tedarik ve ürünler), bazı ülkeler plastik kirliliğini yalnızca plastik atık olarak tanımlamaya karşı çıktı. Ruanda, 44 Afrika ülkesi tarafından desteklenen bir öneriyle, birincil plastik polimer üretimi ve tüketimini azaltmaya yönelik küresel bir hedef önerdi. 100’den fazla ülke, ürün tasarımı için zorunlu önlemler talep etti ve en az 30 ülke yeniden kullanım, doldurma ve onarım sistemlerini savundu.
✅Temas Grubu 3’te (finans), Macaristan, AB adına plastik, plastik ürünler ve mikroplastiklerin çevreye salınımını önlemek veya azaltmak için faaliyetlere daha fazla finansman sağlanmasını önerdi. Teklif, etkili yeniden kullanım sistemlerinin geliştirilmesi ve yeterli atık yönetim altyapısının kurulması ihtiyacına dikkat çekti.
✅Temas Grubu 4’te (hedef, kapsam, ilkeler ve önsöz), Samoa, Küçük Ada Kalkınan Devletleri adına bilimsel, teknik, ekonomik, kültürel ve sosyal tavsiyeler için bir yardımcı organ kurulmasına yönelik yazılı bir öneri sundu.

✖ Temas Grubu 1’de (kimyasallar, tedarik ve ürünler), plastik kirliliği tanımının sınırlı bir kapsamda daraltılmasına ilişkin tartışmalar yaşandı ve bazı ülkeler, tedarik ve kimyasallar konularında gerçek metin müzakerelerine geçişi engellemeye çalıştı.
✖ Temas Grubu 4’te (hedef, kapsam, ilkeler ve önsöz), bazı ülkeler, önemli konularda oy kullanma hakkının sınırlanması gerektiğini savundu. Bazıları ayrıca, antlaşmayı onaylamak için gereken Taraf sayısının artırılmasını talep etti.
✖ Üç iletişim grubu paralel olarak planlandığından, küçük delegasyonların katılımı zorlaştı.

Günün engelleyicisi:

Bugünün Engelleyicisi, Hindistan.

Bu müzakereler boyunca Hindistan, potansiyel antlaşmanın kapsamını sürekli olarak sorguladı ve niyetlerini uzlaşma ve kapsayıcılık söylemleriyle örtbas etti. Ancak, bu tutumun, antlaşmanın hedeflerini zayıflatmaya yönelik bir çabanın parçası olduğu giderek daha net bir şekilde ortaya çıkıyor ve gelişme kisvesi altında genişleyen petrokimya çıkarlarıyla örtüşüyor. Hindistan, COP 29’da gelişmekte olan ülkelere iklim finansmanının artırılması konusunda güçlü taleplerde bulunmuşken, Küresel Güney ülkeleri  için gerçek çözümleri savunması ve artan plastik kriziyle mücadelede bu ülkelerin çıkarlarını teşvik etmesi beklenebilirdi.

GÜN 3 – 27 Kasım

Bugün göze çarpan güçlü (✅) ve zayıf (✖) noktalar neydi:

✅ Haftanın ortasında yapılan değerlendirmede, Panama, Kolombiya, İsviçre, AB ve diğerleri, plastik krizi aciliyetine uygun şekilde daha hızlı ilerleme çağrısı yaptı ve engelleyici üyelerden daha fazla iyi niyet gösterisi ile müzakerelerin hızlandırılabilmesi için eş başkanların güçlendirilmesini talep etti.
✅ İki ülke, gözlemcilerin genel kurulda konuşma hakkına sahip olmasını sağlamak için önemli adımlar attı. Gana, genel kurulda gözlemciler için daha fazla alan ayrılmasını destekledi ve Tuvalu, Plastiklerle İlgili Yerli Halklar Forumu’nun konuşma hakkı alması için özel bir talepte bulundu. Sonunda, Yerli Halklar Forumu ve Küresel Gençlik Koalisyonu birlikte söz aldılar.
✅ Şimdiye kadar, birçok bölgeden çoğu ülkenin üretim azaltımının anlaşma metninde yer alması için güçlü destek sunduğunu, sadece birkaç ülkenin buna karşı çıktığı görüldü. Cook Adaları’nın PSIDS (Pacific Small Island Developing States-Pasifik Küçük Ada Gelişmekte Olan Devletleri) adına sunduğu yazılı öneri (daha önce Ruanda ve Peru tarafından sunulmuştu), 2025 seviyelerine göre 2040 yılına kadar üretim seviyelerinin %40 oranında azaltılmasını öngören bir hüküm önerdi.
✅ 100’den fazla ülke, Afrika Grubu ve GRULAC (Latin Amerika ve Karayipler Grubu) tarafından geliştirilen, gelişmekte olan ülkelerin önerilen anlaşma kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirebilmeleri için yeni, bağımsız, yeterli ve erişilebilir bir finansal mekanizma kurulmasını savunan yazılı bir öneriyi destekliyor.
✅ Kimyasallar konusunda, Kenya, bir kimyasal, problemli ürün ve polimer listesi ile şeffaflık önlemleri içeren ve net bir son tarih belirleyen bir yazılı öneri sundu.

✖ Müzakerelerin başlangıcından bu yana sadece dört gözlemci konuşma fırsatı bulabildi. Ancak, petrokimya etkisinin arttığını görüldü. CIEL tarafından yapılan bir katılımcı analizine göre, INC-5’te 220 fosil yakıt ve kimya endüstrisi lobicisi kayıtlı; bu sayı plastik anlaşması müzakerelerinde kaydedilen en yüksek sayı!

✖ Müzakere odalarında yanlış çözümlerin teşvik edildiğini duyuyoruz. Dün, biyoplastikler ve kanıtlanmamış ‘geri dönüşüm teknolojileri’ üzerine konuşuldu. Bugün ise yakma ve plastik kredileri gündemdeydi. Bu planlar, krizin kök nedenlerine çözüm getirmiyor, aksine tek kullanımlık plastiklere olan bağımlılığı sürdürmeye devam ediyor.

✖ Temas Grubu 1’de (polimerler, kimyasallar ve ürünler) bazı ülkeler, üretim/tedarik ve toksik kimyasallara yönelik önlemlerin INC’nin yetki alanına girmesi gerektiğini kabul etmeyi reddetti ve bunun yerine daraltılmış bir atık yönetimi kapsamını savundu—örneğin, bir ülke, ‘güzel fikirler’ olduklarını kabul ettikten sonra, atık yönetimi kapsamını daraltmayı tercih etti.

✖ Grup 3’te (finans, uygulama araçları vb.) çok az ilerleme kaydedildi ve ülkeler, nihayetinde uzun süre üzerinde anlaşılmayan bir metinle karşılaşma endişelerini dile getirdi. Temel bazı farklarla karşı karşıya kalındığında, eş başkanlardan bir ilerleme yolu bulmaları istendi.

✖ Gerçek metin müzakerelerinde çok az ilerleme kaydedildi. Düşük hedefli sesler, zaman kaybettirici taktikler kullanmaya devam ediyor. Grup 4’te, örneğin, hangi maddelerin hangi sırayla tartışılacağı konusunda önemli bir süre kaybedildi.

Günün engelleyicisi:

Bugün, Günün Engelleyicisi unvanı Arap Grubu ve Rusya Federasyonu’na gitti.
Bugün yapılan Genel Kurulda, Arap Grubu’nun takım çalışması yapan üyeleri, Rusya Federasyonu ile birlikte, üç günlük müzakerelerin ardından temasa geçilen gruplarda kaydedilen sınırlı ilerleme konusunda endişe belirttiler. Ancak, potansiyel anlaşmanın kapsamını sürekli daraltarak, her öneriyi paranteze alarak ve konsensüsü, süreci engellemek için bir araç olarak sistematik ve sürekli şekilde kullanarak ilerlemeyi engelleyen kendi rollerini göz ardı ettiler. Bu birleşik eylemleri, şu ana kadar herhangi bir ilerleme kaydedilmesini engelledi ve Busan’da bir anlaşma yapılmasına sadece dört gün kaldı. 

Günün şampiyonu:

Günün Şampiyonları Panama ve Tuvalu.
Hukuki taslak hazırlık grubuna metin sunmak için iki günden az bir süre kaldığında, Panama, üye devletleri, karşı karşıya olduğumuz plastik krizi ve hayatına kirli bir dünya ile başlayacak bir nesil yetiştirdiğimiz gerçeği hakkında hatırlatarak harekete geçirdi. 

Başkanın gözlemciler ve hak sahipleri üzerindeki kısıtlamalarının arttığı bir ortamda, Tuvalu, Yerli Halkların haklarının tanınmasının önemini kabul etti ve Yerli Halklar Grubu’na güçlü bir anlaşmanın zamanında teslim edilmesi taleplerini dile getirebilmesi için söz hakkı verdi.

INC-5’te PET Şişe Azaltımları ve Yeniden Kullanım Çözümleri Çağrıları

Sivil toplum, işletmeler, atık toplayıcılar, uzmanlar ve Asya’daki yeniden kullanım uygulayıcıları, plastik kirliliğini azaltmak için yeniden kullanım çözümlerini teşvik eden güçlü bir anlaşma çağrılarını güçlendirdi. Özel bir forumda, panelistler, yeniden kullanım çözümlerinin ölçeklenmesi ve gelişmesi için ortak tanımlar, standartlar, düzenlemeler ve finansman ihtiyaçlarına vurgu yaptı. Asya Yeniden Kullanım Konsorsiyumu, BFFP ve GAIA, bölgede yeniden kullanım ve dolum modellerini sergileyerek, Asya genelindeki vaka çalışmalarını içeren yeni bir raporu tanıttı.

Bugün erken saatlerde, Avrupa grupları No Plastic in My Sea ve Objectif Zero Plastique, müzakereler yerine girişte, delegelerle etkileşime geçerek, plastik şişelerin üretiminin ve tüketiminin azaltılması çağrısı yaptı.

Ne yazık ki, ev sahibi ülke, INC’yi yeniden kullanım çözümlerini sergileme fırsatı olarak kullanmadı, çünkü mekandaki yiyecek ve içecek hizmetlerinin tamamı tek kullanımlık.

GÜN 2 – 26 Kasım

Bugün göze çarpan güçlü (✅) ve zayıf (✖) noktalar neydi:

✅ Farklı müzakere gruplarında, plastik üretiminin azaltılmasına yönelik tedbirleri de kapsayan güçlü yasal yükümlülükler ve plastiklerin tam yaşam döngüsünü ele alan yaklaşımları teşvik eden iddialı sesler duyuldu.

✅ Temas Grubu 1’de (kimyasallar, tedarik ve ürünler), birkaç ülke yeniden kullanım(reuse) konusunu olumlu bir şekilde ele aldı ve bazıları yeniden kullanım ve onarım(repair) politikalarını güçlendirmeye çalışarak sistemik önlemleri benimsedi.

✅ Temas Grubu 2’de (plastik atık yönetimi, emisyonlar ve salımlar, mevcut plastik kirliliği ve adil geçiş), birçok delege Adil Geçiş tedbirlerinin önemini vurguladı ve Basel Sözleşmesi ile çevreye duyarlı atık yönetimine olumlu referanslar verdi. Bu da metnin mevcut atık ticareti düzenlemelerini tamamlayabileceğini gösteriyor.

✅ Temas Grubu 3’te (finansman ve uygulama araçları), bazı ülkeler, finansal akışları uyumlu hale getiren ve birincil polimerler ve plastik üreticilerinden ücret alacak bir finans mekanizması ile yeni bir özel fonu destekledi.

✅ Temas Grubu 4’te (amaç, kapsam, ilkeler ve önsöz), birkaç üye devlet insan hakları, Yerli Halklar ve yerel bilgi sistemleri, biyolojik çeşitlilik ve ekosistemlere ilişkin hükümlere duyulan ihtiyacı vurguladı.

✅ Endonezyalı genç aktivist Aeshnina Azzahra Aqilani, Avrupa Birliği delegesi Sarah Nelen’e bir mektup vererek, yüksek gelirli ülkelerin plastik atıkları düşük gelirli ülkelere ihraç etmeyi bırakmasını talep etti.

✖ Ülkeler, UNEA 5/14 kararında açıkça belirtilmiş olan anlaşmanın kapsamını sorgulamaya ve üzerinde mutabakata varılmamış metinler eklemeye fazla zaman harcadı. Bu durum, gerçek müzakerelere geçişi engelledi.

✖ Grup 1’de (kimyasallar, tedarik ve ürünler), düşük hedefli yaklaşımlar güçlü yasal yükümlülükler yerine gönüllü yöntemleri destekledi ve plastiklerin yaşam döngüsünün, plastik üretimini azaltmaya yönelik tedbirleri dışlamaya çalışarak ürün tasarımında başladığını savundu.

✖ Grup 2’de (plastik atık yönetimi, emisyonlar ve salımlar), “Adil Geçiş” teriminin tam olarak ne anlama geldiği konusunda net bir anlayış yoktu ve bir delegenin bu bağlamda atık toplayıcılarının dahil edilmesinin uygunluğunu sorgulaması tartışmaları daha da karmaşık hale getirdi. Ayrıca, genel kabul gören bir konu olmasına rağmen atık yönetimi konusunda çok az ilerleme kaydedildi.

✖ Grup 3’te (finansman), bazı ülkeler, finans mekanizmasının atık yönetimine, geri dönüşümün teşvikine ve plastik kredilerine odaklanmasını istedi. Ancak bu yaklaşımlar, plastik kirliliği krizine etkili bir çözüm sunmuyor.

✖ Grup 4’te (amaç, kapsam, ilkeler ve önsöz), bir delege anlaşmanın kapsamının plastik polimerleri içermemesi gerektiğini savunurken, bir başka delege plastiklerin insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerine karşı koruma sağlayacak ifadelerin metinden çıkarılmasını istedi.

✖ Müzakere odalarındaki yer eksikliği, delegelerin ve gözlemcilerin erişimini ciddi şekilde kısıtladı. Bazı odaların kapasitesi, kayıtlı gözlemcilerin yalnızca %3’ünü alabiliyor, bu da şeffaflık ve kapsayıcılık ilkelerini ciddi şekilde zedeledi.

Günün engelleyicisi:

Her ne kadar INC-5’in ev sahibi ülkesi olarak Güney Kore, anlaşma metninde üretimin azaltılmasına yönelik tedbirleri savunarak iddialı bir duruş sergilese de, ev sahipliği konusundaki misafirperverliği beklentileri karşılamadı. Güney Kore Cumhuriyeti, müzakerelere anlamlı katılım sağlanması için yeterli alan sunmayı başaramadı — hem Üye Devletler hem de kayıtlı gözlemciler, temas grubu toplantıları için küçük, tıklım tıklım dolu odalarda kötü internet bağlantısıyla ve yetersiz sandalye ile karşılaştı. Odalar toplamda 60 gözlemciyi (kayıtlı gözlemcilerin yalnızca %3’üne denk geliyor) ağırlayabiliyor ki bu, ev sahibi ülkenin öngörebileceği bir durumdu.

Bu durum, Yerli Halklar Grubu üyeleri dahil olmak üzere birçok gözlemcinin müzakere odalarına girememesine neden oldu. Bazı Üye Devlet temsilcileri, yerel Koreli savunucuların durumu düzeltmek için yaptığı birçok talebe rağmen, odaların arkasında ayakta durmak zorunda kaldı. Güney Kore Hükümeti, şeffaflık ve kapsayıcılık ilkelerini desteklemek için gerekli altyapıyı sağlamayı başaramadı ve bu nedenle, yüksek öneme sahip müzakereler için uygun olmayan stresli bir ortam yarattı.

Günün şampiyonu:

Bugünün Şampiyonları Afrika Grubu, GRULAC (Latin Amerika ve Karayipler Grubu), Cook Adaları, Fiji ve Mikronezya Federal Devletleri oldu.

Bugünün şampiyonları, gelişmekte olan ülkelerin önerilen anlaşma kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmelerini desteklemek için bağımsız, yeni, yeterli ve erişilebilir bir finans mekanizmasının oluşturulmasını savunan yazılı bir öneri sunan taraflar oldu. Önerilen finansman mekanizması, gelişmiş ülkeler tarafından finanse edilecek ve çevresel adalet ile eşitliği ilerletecek. Bu mekanizma, plastik kirliliği krizinin öncelikle sanayileşmiş dünyada plastiklerin tarihsel ve aşırı üretimi ve kullanımıyla başladığını kabul ediyor. Ayrıca, plastiklerin tam yaşam döngüsünü kapsayan bağlayıcı yükümlülükleri mümkün kılmak için sağlam uygulama araçlarının gerekliliğine de vurgu yapıyor.

Müzakere odalarının dışında çözümler konuşuldu

Müzakere odalarının dışında, çeşitli gruplar, anlaşma metninde kaynakta çözüm tedbirlerinin yer alması çağrısında bulundu. Plastic Pollution Coalition ve Greenpeace tarafından düzenlenen etkinliklerde, 350’den fazla Değişim Şampiyonu İşletme, plastik üretimine sınır getirilmesi, tek kullanımlık plastiklerin aşamalı olarak kaldırılması, yeniden kullanım hedefleri ve adalet çağrısı içeren bir açık mektubu imzaladıkları için kutlandı.

Başka bir forumda, yerli halklar, atık toplayıcılar, ön saflardaki topluluklar ve diğer etkilenen gruplar, INC-5’in anlaşma için Adil Geçiş ilkelerini benimseme fırsatı olduğunu vurgulayan uzmanlıklarını paylaştılar. Bir diğer etkinlikte, misyona dayalı geri dönüşümcüler, anlaşmanın atık hiyerarşisi üzerine kurulması gerektiğini—önce azaltma, sonra yeniden kullanım ve ancak ardından geri dönüşüm—belirtti.Son olarak, Lush (bir kozmetik markası) ve Vessel (bir yeniden kullanım şirketi) gibi işletme temsilcileri, düşük plastik kullanımını şimdiden nasıl gerçeğe dönüştürdüklerinden bahsettiler. Ancak bu ilerici sesler, İş Dünyası Koalisyonu’nun plastik üretimini azaltma konusunda gösterdiği belirgin sessizlikle keskin bir tezat oluşturdu.

Küresel Plastik Anlaşması 25 Kasım’da Güney Kore’nin Busan kentinde başladı.

Devlet temsilcileri, deniz ortamını da kapsayacak şekilde plastik kirliliği konusunda uluslararası hukuki bağlayıcılığı olan bir anlaşma (ILBI-Küresel Plastik Anlaşması) geliştirmek amacıyla Hükümetlerarası Müzakere Komitesi’nin (INC-5) beşinci oturumunun ilk gününde bir araya geldiler. Kısa bir açılış oturumunun ardından, müzakerelerin temelini oluşturacak metin üzerinde yoğun bir şekilde haftalık çalışma biçimi tartışıldı. Akşam iki temas grubu toplandı.

Açılış

Plastik kirliliğini ele alacak bir Küresel Plastik Anlaşması  üzerinde anlaşmanın mümkün olduğunun altını çizen INC Başkanı Luis Vayas, delegelerden “sarsılmaz bir bağlılık, yorulmak bilmeyen çaba ve cesur bir siyasi irade” göstermelerini istedi. BM Çevre Programı (UNEP) İcra Direktörü Inger Andersen, INC sürecini başlatan BM Çevre Asamblesi’nin (UNEA) 5/14 sayılı kararının kabul edilmesinin üzerinden 1.000 gün geçtiğini hatırlatarak, delegeleri şu konularda teşvik etti: İddialı bir anlaşmanın ana hatlarını belirlemek, üzerinde geniş ölçüde uzlaşılan maddelerle ilgili müzakereleri hızlıca sonuçlandırmak ve plastik ürünler, kimyasallar, tedarik ve finansman gibi önemli maddeleri ele alırken UNEA’nın 5/14 sayılı kararını “yol gösterici bir yıldız” olarak kullanmak.

Gündemin Kabulü

Delegeler, geçici gündemi (UNEP/PP/INC.5/1 ve Ek.1) kabul etti. INC Başkanı Vayas, diğer konuların Pazar günü yapılacak genel kurul toplantısında ele alınacağını belirtti.

Usul Kuralları

INC Başkanı Vayas, delegelerin geçici usul kurallarının uygulanması üzerinde anlaştığını, ancak parantez içindeki kuralların, özellikle 38.1 (uzlaşı sağlanamadığında oylama) maddesinin dışında tutulduğunu hatırlattı. Hindistan, Rusya, Suudi Arabistan, Mısır ve Arap Grubu adına konuşan delegeler, tüm önemli kararların uzlaşı(konsensus) yoluyla alınmasını talep etti.

Temas Grupları

Başkan Vayas, dört temas grubunun hafta boyunca çalışmak üzere önerildiğini açıkladı:

• Temas Grubu 1: Plastik ürünler, endişe verici kimyasallar ve tasarım konularını ele alacak.
• Temas Grubu 2: Atık yönetimi, deniz ortamındaki plastik kirliliği ve adil geçiş konularını tartışacak.
• Temas Grubu 3: Finansman mekanizması, kapasite geliştirme ve teknoloji transferi konularına odaklanacak.
• Temas Grubu 4: Uygulama, uyum, ulusal planlar ve izleme gibi konuları ele alacak.

Mevcut haliyle Non-Paper’ın (diplomasi ve uluslararası ilişkilerde kullanılan gayriresmi bir belge) müzakereler için bir temel oluşturamayacağını vurgulayan Arap Grubu, sunumlar temelinde revizyonlar için zaman tanınmasını talep etti ve Non-Paper’ın gözden geçirilmesi sürecine ilişkin rehberlik istedi.

GRULAC (Latin Amerika ve Karayip Ülkeleri Grubu) adına Uruguay, AFRİKA GRUBU adına Gana, Küba, Fi̇ldi̇şi̇ Sahi̇li̇, Brezi̇lya, Ruanda, İngi̇ltere, İsvi̇çre, Zi̇mbabve, Abd, Norveç, Honduras, Madagaskar, Si̇ngapur, Ab, Güney Afri̇ka, Türki̇ye, Guatemala, Uganda, Şi̇li̇, Togo, Kanada, Misir, Yeni̇ Zelanda, Zambi̇ya, Peru ve Kore Cumhuri̇yeti̇, Non-Paper ve senaryo notu temelinde önerilen çalışma düzenini destekledi. 

Göze çarpan güçlü (✅) ve zayıf (✖) noktalar:

✅ Sivil toplum grupları yaratıcı eylemleriyle varlıklarını hissettirdi. Busan’da düzenlenen görkemli bir yürüyüş, 3 milyon imzalı bir dilekçenin delegelere sunulması ve Rethinking Plastic Life sergisinde yeniden kullanım çözümlerinin sergilenmesi gibi etkileyici etkinlikler gerçekleşti.

✅ Açılış oturumunda, katılımcıların küçük bir kısmının tereddütlerine rağmen, ülkeler Başkan’ın önerdiği çalışma metnini uzun bir metin yerine müzakerelerin verimliliği için iyi bir başlangıç noktası olarak kabul etti. Bununla birlikte, birçok ülke metinde iyileştirmeler ve eklemeler yapılması gerektiğini de belirtti.

✅ Güney Kore, Somali ve Şili gibi bazı ülkeler, anlaşmanın kapsamının plastiklerin üretim aşamasından başlayarak tüm yaşam döngüsünü içermesi gerektiğini vurguladı.

✅ Ruanda, Küçük Ada Devletleri İttifakı, Vanuatu, Birleşik Krallık, Norveç ve Vietnam gibi bazı ülkeler, müzakerelerin hızlanması gerektiğini savundu. Başkan, müzakereleri daha verimli hale getirmek için öncelikle gayri resmi görüşmeler yapılmasını önerdi. Hedef, Cuma gününe kadar anlaşmaya varılması ve Cumartesi sabahı Hukuki Taslak Hazırlık Grubu’nun çalışmalarını tamamlamasıydı.

✅ Akşam saatlerinde iki Temas Grubu (2 ve 4) oluşturuldu. Grup 2’de, birçok delege, anlaşmanın emisyon ve salınımlara yönelik açık tanımları içermesi gerektiğini belirtti. Grup 4’te ise, diğer Çevresel Çok Taraflı Anlaşmalarla uyum sağlama, usul kurallarıyla ilgili daha fazla detay ekleme ve metnin sadeleştirilmesi gerekliliği gibi konular tartışıldı.

✖ Oturumda, Hindistan, Rusya, Suudi Arabistan, Kuveyt, Mısır ve Uganda gibi bazı delegasyonlar, antlaşmanın karar alma sürecinde uzlaşıya dayalı bir yöntem talep etti. Bu durum, düşük hedefli ülkeler de dahil olmak üzere herhangi bir ülkeye etkili antlaşma önlemlerini veto etme gücü vererek hedeflerin iddialı olmasını sınırlayabilir. Ayrıca, İran, tedarik, sağlık ve endişe verici kimyasalları “ilgisiz ve [antlaşmanın] yetki alanı dışında” olarak nitelendirdi.

✖ Temas Grup 2’de, azınlık bir grup emisyonların anlaşma kapsamına alınmasına karşı çıktı. Ayrıca mikroplastiklerin insan sağlığı üzerindeki etkisini reddeden bir açıklama duyuldu.

✖ Gözlemciler, süreçte yer alma konusunda lojistik engellerle karşılaştı. Örneğin, açılış oturumunda konuşma hakkı talep etmelerine rağmen gözlemcilere söz hakkı verilmedi. Temas grubu oturumlarının yapıldığı odalar oldukça küçüktü ve birçok gözlemci – hatta bazı ülke delegeleri – saatlerce yerde oturmak ya da ayakta durmak zorunda kaldı.

✖ UNEP İcra Direktörü Inger Andersen, gözlemciler toplantısında ve bugünkü UNEP basın toplantısında, bazı ülke delegasyonlarını üretim azaltma önlemleri konusunda daha düşük pozisyonlar benimsemeye zorladığına dair iddialara doğrudan yanıt veremedi.

Hak sahipleri seslerini yaratıcı şekillerde duyuruyor

Son üç günde, hak sahiplerinin kolektif sesleri ve eylemleri güçlü bir şekilde duyuldu. Cumartesi günü başlayan hareket ve koalisyon üyeleri, şehri ilanlarla donattı, 1.500’den fazla kişiyi Busan sokaklarında yürüyüşe kattı, 3 milyon imza içeren dilekçeyi sundu ve Haeundae Plajı’nda insan zinciri oluşturarak farkındalık yarattı. Kore pirinç keki, broşür ve yerel gazete dağıtımı gibi yaratıcı eylemlerle delegelere, plastik üretiminin azaltılmasını ve insan sağlığı ile çevrenin korunmasını amaçlayan iddialı bir anlaşmanın önemi aktarıldı.

INC-5’te katılım engelleri devam ediyor

INC-5’te gözlemcilerin katılımını zorlaştıran birçok engel devam ediyor. Açılış oturumunda konuşma hakkı talep eden gözlemcilerin hiçbiri söz alamadı. Rethinking Plastic Life sergisi, müzakerelerin yapıldığı alana 15 dakikalık yürüme mesafesinde yer alıyor. UNEP, gözlemciler ve Yerli Halklar Grubu için özel bir toplantı odası tahsis etmedi ve bu grup, uzak bir yerde yüksek maliyetle alan kiralamak zorunda kaldı. Temas grubu oturumlarının yapıldığı alanlar, delegeleri ve gözlemcileri yeterince ağırlayamayacak kadar küçüktü. Bazı gözlemcilerin salonlardan çıkarılmasıyla sonuçlanan bu durum, birçok üye devlet tarafından eleştirildi.

Günün engelleyicisi: Suudi Arabistan

Her zamanki geciktirme taktikleri ve anlaşmanın iddiasını azaltmaya yönelik hamleleriyle Suudi Arabistan, “Günün Engelleyicisi” unvanını hak etti. Suudi Arabistan, açılış oturumunda müzakerelerde en düşük ortak payda hedeflenerek karar alınmasını sağlayacak konsensüs çağrısında bulunarak, benzer düşüncedeki grup liderliğini üstlendi. Ayrıca müzakereleri kolaylaştırmak ve hızlandırmak için Başkan’ın önerdiği çalışma metninin kullanılmasına da direnç gösterdi. Önümüzdeki günlerde Suudi Arabistan ve petrol ülkelerinden oluşan destekçilerinin benzer taktiklerle süreci oyalamaları muhtemel.

Plastik kirliliği kadınların sorunu

Bugün, plastik kirliliği ile kadın sorunlarının kesişim noktalarına dair önemli konuşmalar yapıldı. Açılış oturumunda Brezilya delegesi, 25 Kasım Kadına Yönelik Şiddete Karşı Uluslararası Mücadele Günü’nü hatırlattı. Kadınlar Büyük Grubu ile yapılan bir toplantıda, BM Toksik Maddeler ve İnsan Hakları Özel Raportörü Dr. Orellana, plastiklerin kadınların ve kız çocuklarının sağlığı üzerindeki etkisine dikkat çekti. Kadınlar ve kız çocukları bu etkilerden orantısız bir şekilde etkileniyor. Orellana, tehlikeli kimyasalların plastiklerden uzak tutulmasını ve kimyasal maddelere dair özel bir hüküm oluşturulmasını talep etti.