Onderzoek: Met sterkere gebiedsgerichte keuzes dan stikstofcommissie voorstelt is vonnis in 2030 haalbaar en is het zelfs mogelijk meer natuur te beschermen.
Amsterdam 20 november – Om in 2030 aan het Greenpeace-vonnis te voldoen hoeft de landbouw ‘slechts’ 18% extra stikstofuitstoot te reduceren t.o.v. 2019, zo blijkt uit een nieuw rapport van Gispoint [1]. Dan moeten de zones rondom Natura 2000 gebieden, waar meer moet gebeuren, wel 1 tot 2 kilometer zijn, waar de Ministeriële Commissie 250 meter voorstelde. De omvang van de zone wordt kleiner naarmate de landbouw in totaal meer reduceert, maar ook als de industrie en mobiliteit een tandje bijzetten en het buitenland meer levert. De benodigde maatregelen zullen onvermijdelijk consequenties voor individuele boeren en gemeenschappen hebben, maar onder de streep levert het de maatschappij veel op, zo laten verschillende recente studies zien [2]. Greenpeace roept het nieuwe kabinet op om hier op een eerlijke en rechtvaardige manier invulling aan te geven.
Meerdere scenario’s mogelijk: Generiek tot efficiënt
De komende weken wordt binnen de formatie gesproken over de stikstofaanpak. In theorie zijn er veel verschillende mogelijkheden om in 2030 aan het vonnis te voldoen, zo blijkt uit een nieuwe publicatie van Brouwer (Gispoint). Een optie is bijvoorbeeld om de uitstoot van elk landbouwbedrijf in het hele land met hetzelfde percentage te verminderen tot de doelen behaald worden. Daar tegenover staan efficiëntere scenario’s waarbij er een hogere opgave binnen specifieke zones rond Natura 2000-gebieden wordt neergelegd, waardoor er sneller, meer natuur wordt beschermd. Volgens de meest recente emissieramingen 2030, valt de landbouwemissie al 15% lager uit dan de vorige ramingen, zonder aanvullend ingrijpen [3]. Het rapport concludeert dat er de komende kabinetsperiode nog 18 – 32% aan extra reductie van de uitstoot van de veehouderij ten opzichte van 2019 nodig is om aan het vonnis te voldoen. Die opgave kan nog verder dalen als de uitstoot van de industrie en mobiliteit meer dalen, en ook als het buitenland meer uitstoot vermindert.
Zones rond Natura 2000 moeten groter dan 250 meter
Als gekozen wordt voor een efficiënte aanpak, moeten er wel andere, meer gebiedsgerichte keuzes worden gemaakt dan de stikstofcommissie heeft gedaan. Zo laat het rapport zien dat de benodigde zones rond Natura 2000-gebieden eerder richting de 1 à 2 kilometer gaan, in plaats van de voorgestelde 250-meter zones rond Natura 2000. Ook zal er een hogere opgave in de Gelderse vallei liggen. Daarnaast verdient een gebiedsgerichte aanpak de voorkeur, omdat dergelijke zones de mogelijkheid bieden om ook andere drukfactoren, zoals verdroging of vervuiling met pesticiden, aan te pakken.
Ook Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) voldoet aan vonnis
Het rapport concludeert ook dat wanneer de plannen uit het oorspronkelijke – en door het huidige kabinet geschrapte – NPLG, opnieuw zouden worden opgetuigd, het vonnis ruimschoots wordt behaald. In het NPLG werden zones van 1 kilometer rond Natura 2000 gehanteerd.
Onuitvoerbaarheidsframe
Sinds de uitspraak van 22 januari 2025 is de opgave meermaals door minister Wiersma als onuitvoerbaar gepresenteerd. Het RIVM en Wageningen University & Research kregen naar aanleiding van het vonnis de opdracht om door het ministerie geformuleerde scenario’s te beoordelen. Daar gingen echter een aantal keuzes van het ministerie aan vooraf, die onvermijdelijk tot de conclusie zouden leiden dat het resultaat ontwrichtend zou zijn. Zo werden industrie en mobiliteit over één kam geschoren met de veehouderij, of werd gekozen voor een eenzijdige aanpak, zoals uitsluitend forse generieke reductie van alle sectoren, evenals focus op uitsluitend een aanpak van piekbelasters. Ook met de door Gispoint gepresenteerde scenario’s zal de opgave fors zijn, maar niet in de orde zoals in de scenario’s van het ministerie werden geschetst.
LTO-plan ligt op tafel maar voldoet niet aan het vonnis
Tijdens de formatie ligt onder andere het LTO-plan op tafel, wat onlangs samen met IPO, VNG en de Unie van Waterschappen werd gepresenteerd. Dit plan heeft de emissiedoelen voor 2035 van de stikstofcommissie omarmd, maar laat het 2030-doel in het midden terwijl de aanpak in de zones tekortschiet, en voldoet daarmee niet aan het vonnis. Dit nieuwe rapport laat zien op welke manier het nieuwe kabinet wel aan het vonnis kan voldoen, en zelfs meer natuur kan beschermen.
Voetnoten
[1] Gispoint rapport: Aanvullende scenarioberekeningen
Het rapport “Wat is de opgave voor de landbouw om de stikstofdoelen in 2030 en daarna te halen? Aanvullende scenario-berekeningen”, opgesteld door Gispoint, betreft een aanvulling op een eerder rapport van Brouwer/Erisman dat in april werd gepubliceerd. De recente Emissieramingen (PBL, 2025) zijn dit keer al in mindering gebracht op de restopgave. Ook is gekeken naar het doelbereik van het (oorspronkelijke) NPLG. Het rapport presenteert verschillende scenario’s, waarbij alle bedrijven hetzelfde leveren, tot zeer efficiënte scenario’s waarbij er meer in zones rond Natura 2000 wordt gedaan. Ook is gekeken hoe die opgave verandert wanneer industrie en mobiliteit en het buitenland meer leveren. Uitgangspunt daarbij is dat het vonnis in 2030 wordt bereikt, maar ook is bekeken of er technisch gezien meer mogelijk is. De analyses geven antwoord op de vraag hoeveel emissiereductie nodig is, maar niet op de vraag hoe deze reducties gerealiseerd kunnen worden.
Zie ook deze reflectie van Raoul Beunen op het plan van LTO, IPO, VNG en UvW
[2] Zie bijvoorbeeld SEO/CE Delft, 2025, Wageningen University & Research, 2025, Deloitte, 2025.
[3] De nieuwe emissieraming voor de landbouw in 2030 valt 15 kiloton (of 15 procent) lager uit dan de vorige raming. Met name het vervallen van derogatie heeft hieraan bijgedragen (PBL, 2025).
