Er is leven na de groei! Volgens het boek met die titel verdient de maatschappij een eerlijkere groei die beter is voor het milieu. Hoe mooi de huidige groene groei ook klinkt, het gaat toch altijd gepaard met extra consumptie. En meer consumeren, ook de groenere opties, maakt de wereld minder duurzaam. Het boek pleit voor postgroei: minder economische groei die zorgt voor verspilling. Maar meer kwalitatieve groei: persoonlijke groei, sociale groei, groei van biodiversiteit, groei van creativiteit, groei van burgerparticipatie en met name groei van geluk en tevredenheid.
We spreken met Paul Schenderling over het boek dat pleit voor deze omslag in onze samenleving. Hij schetst een uiterst aanlokkelijk toekomstbeeld voor ons allemaal.
Eerlijkere postgroei voor een beter leven en milieu, heeft heel wat voeten in de aarde. Maar is volgens u goed mogelijk, zonder dat ons welzijn achteruit gaat.
‘De manier waarop we de afgelopen 50/60 jaar meer geluk hebben nagejaagd, is uitgeput. Meer consumptie maakt mensen niet gelukkiger. Sinds de jaren zestig is de consumptie vervijfvoudigd en ons geluksniveau is eigenlijk gelijk gebleven. In diezelfde periode is de druk op mensen enorm toegenomen. De prestatiedruk maakt mensen juist ongelukkig.
Er zijn eigenlijk maar twee manieren om economische groei te bewerkstelligen: nog meer uren maken op de arbeidsmarkt of per uur nog productiever worden. In beide gevallen levert dat druk en stress op. Dus ik denk we de prestatiedruk moeten verminderen. De belangrijkste maatregel om postgroei te bereiken is: een heffing op consumptie en lagere belasting op arbeid.’
We gaan volgens u meer genieten van kwalitatieve geluksbronnen.
‘Ik denk bij een kwalitatieve geluksbron aan mensen die een betere wereld willen achterlaten. Je ziet dat sterk bij mijn generatie bij het kiezen van een werkgever. Ze willen het liefst iets nuttigs doen, iets bijdragen en ook echt maatschappelijke impact hebben in hun werk.
Onze economie is nog heel erg gericht op extractie, dus op het het uitputten van mens en aarde. Als we onze economie zouden omvormen naar een economie waarbij het leven op aarde net zoveel waarde heeft als rijkdom en groei, dan kom je dichter bij het verlangen van veel mensen om iets bij te dragen.’
Hoe ziet u dat de jonge generatie omgaat met het feit dat we op dit moment nog wel de aarde uitputten en welvaart verkiezen boven welzijn?
‘Je ziet twee uitersten. Dat is natuurlijk vaak zo dat als je een innerlijk conflict ervaart, dat je dan de uitersten opzoekt. Dus ja, je treft ook onder tieners en twintigers mensen die denken: het gaat nu zo slecht met de aarde, laat ik dan maar gewoon feesten tot het laatste moment en me eruit terugtrekken. Dat mensen het eigenlijk emotioneel niet aankunnen hoe slecht het gaat met de aarde, dat is echt ontzettend schrijnend.
Je ziet ook het omgekeerde. Van mensen die het systeem ontzettend slecht vinden. En die daardoor de neiging hebben om zich helemaal uit het systeem terug te trekken en bijvoorbeeld zelfvoorzienend willen worden. En geheel terecht, want dit systeem wat we nu hebben put mensen en de aarde zo gigantisch uit, dat kun je echt op geen enkele manier goedpraten.
En nu is dus het lastige dat uiteindelijk voor verandering toch iets nodig is wat daar tussenin zit. Dat we met één been binnen het systeem en met één been erbuiten proberen om met wat duw en trekwerk het systeem zelf te veranderen. En overigens, de mensen die het protest aanvoeren, zijn ook nodig, want die geven de mensen binnen het systeem de moed om door te gaan.’
Veel Nederlanders gedragen zich als postmaterialist. Maar niet iedereen heeft die luxe.
‘Nu de bronnen schaarser zijn, moeten we op een andere manier kijken naar een goede verdeling van die bronnen. De politiek koos altijd voor groei: Dan krijgen de armen er wat bij en de rijken krijgen er wat bij. Maar de grenzen van de planeet laten dat simpelweg niet meer toe.
De vraag die nu op tafel ligt: Hoe verdelen we de schaarse bronnen op een eerlijke manier over mensen? Een manier om dat te doen is progressieve heffing op consumptie, dat wil zeggen een heffing die hoger wordt naarmate je meer consumeert. Die wordt grotendeels gecompenseerd door een lagere belasting op arbeid. De rijken moeten hun consumptie beperken want er zit een maximum op.’
U schrijft in uw boek ‘Er is leven na de groei’: We kunnen Nederland veranderen van een groen biljartlaken aan zee naar een hoogpolig tapijt met bosbouw en voedselbossen. Dat klinkt groene mensen vast als muziek in de oren. Vertel eens.
‘Wat je om je heen hoort is dat er twee opties voor de toekomst van de landbouw zijn, die tegen elkaar uitgespeeld worden. De ene optie is het verder intensiveren, zodat we met zo min mogelijk hectares een zo groot mogelijke opbrengst kunnen creëren. En dan kun je misschien dus ook meer hectares vrijmaken voor natuur. Het andere uiterste: We moeten juist alle landbouw biologisch maken. Dat kost weliswaar wat meer hectares, maar dan heb je op die hectares een hogere biodiversiteit en dat is dan toch uiteindelijk beter.
Toen wij dat dilemma bekeken, kwamen we erachter dat er misschien nog een een andere weg is. En dat is de weg van landbouw als bosbouw. De opbrengst van bosbouw is per hectare even hoog als die van intensieve landbouw. Dat is dus een goede manier om minder pesticide en minder kunstmest te gebruiken, en toch tot een hogere opbrengst per hectare te komen.’
Als we minder gaan consumeren, dan is dat ook beter voor de biodiversiteit.
‘90% van het biodiversiteitsverlies en de watervervuiling wordt veroorzaakt door land en materiaalgebruik. Dat wist ik niet voor ik het boek schreef. Dat vond ik echt schokkend. Het betekent dat de landbouw en de mijnbouw echt een enorme aanslag zijn op natuurlijke ecosystemen. En daarmee dus een heel groot effect hebben op de biodiversiteit en op water.’
Hoe kunnen we de omslag maken naar minder spullen kopen?
‘Spullen hebben de grootste milieuimpact van alle vormen van consumptie. Het is dus ontzettend zinvol om na te denken over hoe we spullen met elkaar kunnen delen. En van mij mag: ‘Vandaag besteld, morgen in huis’ veranderen in ‘vandaag kapot, morgen gerepareerd’.
Het is best bijzonder dat we in elk huis een wasmachine hebben staan. Zouden we in de straat of wijk twee of drie turbo wasmachines kunnen neerzetten waardoor niet elk huishouden in die straat een wasmachine nodig heeft? Als dat op loopafstand is, ontmoet je elkaar ook nog eens een keer als je de was ophaalt. Dat kan ook met een grasmaaier of een boormachine die je eigenlijk amper gebruikt; die kun je lenen bij een wijkdepot. Zo gaat meer verbinding in de buurt samen met een leven binnen de draagkracht van de aarde.’
Wat hoopt u dat mensen vooral meenemen uit uw boek ‘Er is leven na de groei’?
‘Er is nog zoveel milieuwinst te boeken. Zonder dat mensen er ongelukkiger van worden. Onze consumptie verminderen kan met behoud van geluk. Door de onuitputtelijke bronnen van geluk aan te boren in plaats van nog meer grondstoffen te delven voor niet gelukkig makende extra consumptie.’
Er is leven na de groei
Paul Schenderling
Koop het boek bij voorkeur in de lokale boekhandel
Meer informatie over postgroei.
Naschrift: Greenpeace pleit voor een omslag naar ecologische landbouw, waarbij wordt samengewerkt met de natuur, in combinatie met een drastische krimp van de veestapel om ons landbouwsysteem binnen de ecologische grenzen te krijgen. Dat betekent dat de veestapel in 2050 wereldwijd met 50% moet worden gekrompen. Voor Europa gelden strengere reductiepercentages, namelijk 71% in 2030 en 81% in 2050.
Over de wereldwijde doelen: Minder vlees en zuivel voor een beter leven
Over de Europese doelen (Engels): EU climate diet: 71% less meat by 2030
Wil je ook je consumptie minderen, koop dan een keer NIKS