5 soruda vergi ve iklim adaleti

İklim krizinin etkilerini şu anda yaşıyoruz. Yangınlar, kuraklık, aşırı hava olayları gündemimizdeyken ay sonunu nasıl getireceğimizi de düşünüyoruz. Ormanlarımızdaki ve ceplerimizdeki yangın birbirinden bağımsız değil. Çözüm ise vergi ve iklim adaletinden geçiyor. 

Vergi ve iklim adaleti nedir, nasıl bir ilişki içindeler, bu adalet nasıl sağlanabilir? İşte 5 soruda vergi ve iklim adaleti.

1. Vergi adaleti nedir?

Vergi adaleti, vergilerin kimler tarafından ne kadar ödeneceğini ve bu vergilerin toplum yararına nasıl kullanılacağını ifade eden bir kavramdır. Bir yandan vergi yükünün bireyler ve kurumlar arasında nasıl paylaşılacağını gösteren mali bir araçtır; diğer yandan da gelir dağılımını, toplumsal eşitliği ve kamu hizmetlerinin finansmanını şekillendiren bir sosyoekonomik politika aracıdır. Vergi adaletinin sağlanması, herkesin kamu hizmetlerinden ve ortak varlıklardan elde ettiği faydaya ya da ödeme gücüne (gelir, servet ve harcama düzeyi) uygun şekilde vergi ödemesi ve bu gelirlerin adil biçimde kamu harcamalarına yönlendirilmesiyle mümkündür.

2. İklim Adaleti nedir?

İklim adaleti, iklim krizinin yalnızca çevresel değil aynı zamanda sosyal ve ekonomik bir sorun olduğu anlayışına dayanır. Krize en az katkıda bulunan küresel çoğunluk, yoksul ülkeler, yerel topluluklar ve kırılgan gruplar en ağır sonuçları yaşarken, asıl sorumluluk tarihsel olarak en çok kirleten zengin ülkeler ve büyük şirketlere aittir. Bu nedenle iklim adaleti, kirleticilerin bedel ödemesini, adil bir geçiş süreciyle işçilerin ve toplumların korunmasını ve gelecek kuşakların yaşam hakkının güvence altına alınmasını savunur.

Toplumsal hareket temelli olan ve gittikçe iklim siyasetinin gündemine giren iklim adaleti çerçevesi, iklim değişikliğinin sadece teknoloji kullanımı ve bazı düzenlemelerle çözülecek bir çevre sorunu olmadığını açıkça söylüyor. 

3. Vergi ve iklim adaleti arasında nasıl bir bağ vardır?

Hükümetler yıllardır, en zengin insanlar ve şirketlerin daha fazla servet elde etmeleri ve diğer herkesin zararına gezegenimizi yok etmeye devam etmeleri için vergi sistemlerimizde boşluklar bıraktılar.

Bu durum, aşırı servetin az sayıda elit kesimde yoğunlaşmasına ve eşitsizliğin sürmesine neden oldu. En zengin %1, bütün servetin %95’inden fazlasına sahip, ancak bizden orantılı olarak daha az vergi ödemektedirler. Sadece beş petrol ve gaz şirketi, 2024 yılı için toplamda 100 milyar ABD dolarının üzerinde kar elde ettiğini bildirdi. 

2015 yılından bu yana, dünyanın en zengin %1’inin serveti 33,9 trilyon ABD dolarından fazla arttı; bu rakam, yıllık yoksulluğu 22 kez ortadan kaldırmaya yeter. 2000 ile 2019 yılları arasında fosil yakıt endüstrisinin karı 31,315 trilyon ABD doları olarak gerçekleşti. Bu, günde yaklaşık 4,3 milyar ABD dolarına denk geliyor! 

Türkiye’de de durum farklı değil. Türkiye 2024 yılında dolar bazında milyoner sayısını en hızlı artıran ülke oldu. Türkiye’deki ABD doları milyoneri sayısı bir yılda %8,4 artarak yaklaşık 7.000 kişilik bir artışla yeni bir rekora ulaştı

Kirleten zenginlerin ödemekten kaçındığı vergiler, okullarımızı, eğitimimizi, kamu sağlık hizmetlerimizi ve diğer kamu hizmetlerini finanse etmek için güçlü (ve hayati) bir araç. Adil, ilerici ve verimli vergi politikaları, ülkelerin artan eşitsizliği gidermek, yükselen yaşam maliyetlerini frenlemek, doğayı korumak ve iklim eylemlerini finanse etmek için para toplamasına yardımcı olabilir.

4. Vergi ve iklim adaleti nasıl sağlanır?

Mevcut sistemde kirletenlere verilen desteklerin sonlandırılması gerekiyor. Kirletenlerin tarihsel olarak sebep oldukları ekolojik, sosyal ve ekonomik yıkım nedeniyle üzerlerine düşen adil payı ödemeleri gerekirken, aksine vatandaşların ödediği vergilerden onlara aktarılan kaynaklarla daha da zenginleşiyorlar. Örneğin kömürden, kimseyi arkada bırakmayacak türden bir adil çıkışı konuşmamız gerekirken, yeni teşvikler açıklanmaya devam ediyor. Mevcut duruma baktığımızda 2023 yılında, vergi muafiyetleri de dahil olmak üzere Türkiye’nin toplam fosil yakıt teşvikleri 63,8 milyar TL’ydi.

Bu para doğrudan iklim krizini körükleyerek hepimizin yaşamını zorlaştıran bir sektöre aktarılıyor. Burada şirketler kârlarını artırırken insanlar ve gezegen bütün olarak kaybediyor. Üstüne üstlük onların kârlarını da biz finanse ediyoruz. 

Güçlü bir iklim eylemi toplumun tüm kesimlerini ve gezegendeki yaşamı bir bütün olarak koruma potansiyeline sahiptir. Bu nedenle öncelikle iklim adaleti için harcanacak her kuruşun insanlara ve gezegene katkı sağlayacağını merkezi otoriteye kabul ettirmemiz gerekiyor. Kamu kaynakları artık kirletenleri daha da zenginleştirmek için harcanamaz. Türkiye oldukça zengin bir ülke ve iklim eylemi için ihtiyaç duyduğumuz para da mevcut, ancak yanlış ellerde. Bu parayı iklim adaleti perspektifi ile toplamak ve buna uygun şekilde kamu harcamalarında kullanmak gerekiyor. Ekolojik ve sosyal faydayı artırmak amacıyla atılacak her bir adım, vergi ve iklim adaletine hizmet edecek, ayrıca Türkiye’nin ve dünyanın geleceğine katkı sağlayacaktır. Bunun için kaybedecek vaktimiz yok.

5. Greenpeace bu konuda neler yapıyor?

Greenpeace Türkiye’de ve dünyada vergi ve iklim adaletini sağlayacak kampanyalar yürütüyor. Küresel ölçekte kirletenlerin ödemesi ve ultra zenginlerin vergilendirilmesine yönelik mücadelemiz sürüyor. Aynı şekilde Türkiye’de de “Kirletene Ödet, Yükümü Hafiflet” isimli kampanyamızı başlattık. Bu kampanya kapsamında çevreyi kirleten sektörlere uygulanan teşvik ve indirimlerden vazgeçilerek bu bütçenin iklim adaletine harcanması çağrısında bulunuyoruz. Bu konuda da yalnız değiliz. Kampanya kapsamında hazırladığımız “Türkiye’de Vergi ve İklim Adaleti” başlıklı raporumuzda yer alan kamuoyu araştırmasına katılanların yüzde 72‘si Türkiye’de mevcut vergi sisteminin adil olmadığını düşünüyor. Bununla birlikte yüzde 80’i iklim değişikliğinin olumsuz etkilerini engelleme amacıyla zenginlerden ve şirketlerden daha yüksek vergi alınması gerektiği görüşünü destekliyor. Kampanyaya sen de katılmak için tıkla.