In 2021 bracht klokkenluider Thomas Goorden het schandaal van de zware PFAS-vervuiling aan het licht. Met als epicentrum de 3M-fabriek in Zwijndrecht en de nabijgelegen Oosterweelwerf. Ook nadien werden er nog op andere locaties in ons land te hoge PFAS-concentraties gevonden. Greenpeace verleende van bij het begin steun aan de klokkenluider en aan de bezorgde omwonenden van het burgercollectief Grondrecht. In augustus 2021 trokken we voor het eerst samen naar de rechtbank in dit dossier. Waar staan we vandaag na twee jaar campagne voeren? Een update.
We kijken hieronder even terug naar de vooruitgang die we hebben afgedwongen en overlopen wat er nog op het spel staat.
Maart-juni 2021 – Schandaal barst los
Samen met klokkenluider Thomas Goorden en burgercollectief Grondrecht zorgt Greenpeace voor voldoende druk op de ketel in het dossier. We waken erover dat vervuiler 3M wordt aangepakt, en stellen ook de Oosterweel-werken met PFAS-vervuilde grond in vraag, als hefboom om een snelle opkuis van de vervuiling af te dwingen.
Augustus 2021 – We trekken naar de rechter
In de marge van de parlementaire onderzoekscommissie wordt duidelijk dat de Vlaamse overheid en bouwheer Lantis in de aanpak van de Oosterweel-werken de reële impact van de aangetroffen PFAS-vervuiling onder de mat veegden.
Onze oproep om de werken stil te leggen, om eerst de aanpak opnieuw te evalueren en grondige sanering van vervuilde gronden te garanderen, wordt genegeerd. Daarom stappen we voor het eerst naar de rechter met een milieustakingsvordering. We voeren daarmee de druk op om het roer om te gooien.
December 2021 en april 2022 – Raad van State fluit overheid terug
Omdat bouwheer Lantis blijft volharden en amper wijzigingen doorvoert in de aanpak, stapten we ook in een hoogdringende procedure naar de Raad van State. Die geeft ons in tussentijdse arresten tot tweemaal toe gelijk: de werkwijze die gebruikt wordt op de Oosterweelwerf is onwettig. De Oosterweel-werken zorgen voor verdere verspreiding van PFAS-vervuiling, een bedreiging voor omwonenden en het milieu. Dat kan volgens de Raad van State niet door de beugel, en dus moeten de (grond)werken stilgelegd worden. Een uitspraak ten gronde van de Raad van State wordt verwacht na de zomer van 2023.
Januari 2022 – Dagvaarding Vlaamse overheid voor schending zorgplicht
Samen met Bond Beter Leefmilieu, BioForum en Velt dagvaarden we de Vlaamse Overheid, de Openbare Maatschappij voor Afvalstoffen (OVAM) en Lantis (de bouwheer van de Oosterweelverbinding). Zij waren zeker al sinds 2017 op de hoogte van de PFAS-vervuiling en de potentiële gevolgen voor milieu en volksgezondheid en toch verzuimden ze de bevolking te waarschuwen.
Daarmee heeft de overheid de informatieplicht, de zorgplicht en de rechten van de mens geschonden. De rechtszaak loopt nog en wordt allicht in het najaar van 2023 gepleit.
September-november 2022 – Onderhandelingen en Saneringsverbond
Door de druk van onze rechtszaken worden onderhandelingen opgestart met de Vlaamse overheid. Al vrij snel stappen we eruit omdat we ons vragen stellen bij de transparantie van het proces en ook niet bereid zijn onze rechtszaken te laten vallen voor te weinig garanties voor een fundamenteel andere aanpak van Oosterweelverbinding en de PFAS-vervuiling.
Andere stakeholders vormen in november 2022 samen met de betrokken overheidsinstanties een Saneringsverbond. Mogelijk een stap vooruit, onder druk van onze procedures, maar we hebben onze bedenkingen en vinden het belangrijk om als kritische stakeholder nog onze juridische stok achter de deur te houden. We stappen dus niet mee in dat verbond.
December 2022 – 3M kondigt einde PFAS aan
Onder meer dankzij de zware druk op hun rol in de PFAS-vervuiling in ons land, beslist multinational 3M om tegen ten laatste 2025 haar wereldwijde productie van ongezonde PFAS stop te zetten. De Vlaamse overheid sloot intussen ook een saneringsdeal met 3M. Een goede eerste stap om de vervuiler te laten betalen, maar daarmee is de kous nog niet af.
We houden de druk op de ketel, en stellen ons ook burgerlijke partij in de strafzaak tegen het chemiebedrijf. Op die manier houden we de vinger aan de pols, en kunnen we later makkelijker burgers ondersteunen in het aansprakelijk stellen van 3M voor schade die ze hebben veroorzaakt.
Update juli 2023 – Grote vooruitgang afgedwongen, maar we blijven waakzaam
Met onze juridische procedures en het campagne-werk samen met klokkenluider Thomas Goorden en burgercollectief Grondrecht hebben we al enkele grote stenen in de rivier verlegd.
We zorgden ervoor dat bouwheer Lantis en betrokken instanties zoals OVAM en het Departement Zorg een striktere aanpak voor de Oosterweelverbinding en de PFAS-vervuiling gingen hanteren dan oorspronkelijk gepland. De Raad van State moet later dit jaar nog een finaal oordeel vellen over de wettigheid van de huidige aanpak, maar in de tussentijd dwongen we wel al enkele belangrijke stappen vooruit af:
- De geplande bouw van een illegaal afvalstort (de zogenaamde ‘veiligheidsberm’) op het 3M terrein werd door de Raad van State illegaal verklaard en afgeblazen, waardoor alle voorziene vervuilde gronden gereinigd of gestort moeten worden op een legale stortplaats. Er komen nu ook geen andere bermen of bouwkundige toepassingen meer met vervuilde grond.
- De sterk vervuilde gronden die in Zwijndrecht en Linkeroever zijn opgegraven – meer dan 1 miljoen m3 – zijn gereinigd of gestort op een legale stortplaats, waardoor de hoeveelheid zwaar vervuilde grond op de Oosterweelwerf al sterk is afgenomen.
- Er gebeuren intussen regelmatig stofmetingen op en om de werf. Zo werd er een PFAS-piek gemeten in mei 2023 (al werd die wel te laat aan omwonenden gecommuniceerd). Ook zijn er nu strengere normen voor en controle op het (bemalings)water dat vrijkomt bij de werken.
- Schoorvoetend wordt er ook voor de Oosterweelwerf een beschrijvend bodemonderzoek en een saneringsplan opgesteld. De kosten hiervoor en voor de uiteindelijke sanering worden volgens bouwheer Lantis volledig gedragen door 3M, we zullen dat mee in de gaten houden.
- De commissie Vrancken kwam met een strenger tijdelijk handelingskader, waardoor alle PFAS-vervuiling in Vlaanderen beter aangepakt zal worden. Er blijven wel nog vragen en de wettigheid ervan moet nog worden afgetoetst door de Raad van State.
- Nadat Grondrecht al in 2021 de eerste verontrustende bloedresultaten publiceerde, heeft de overheid eindelijk een grootschalige campagne opgezet waarbij tot 80.000 getroffen inwoners kunnen deelnemen aan een gratis bloedonderzoek.
Wanneer de overheid faalt om haar bevolking te beschermen in één van de grootste gezondheidsschandalen in ons land, dan moeten burgers en NGO’s de druk opvoeren. Naar de rechtbank stappen is daarbij een beproefde en helaas soms noodzakelijke tactiek, die ook in dit dossier voor broodnodige druk heeft gezorgd om de overheid tot actie te bewegen.
Help ons met een donatie bij de laatste stappen in onze procedure bij de Raad van State, zodat we met een sterk arrest een belangrijk precedent voor milieu en gezondheid kunnen bekomen.
Jouw financiële steun helpt ons ook bij toekomstige juridische procedures tegen 3M, om te verzekeren dat de vervuiler de geleden schade vergoed en opdraait voor de opkuis van de vervuiling.