Als vredesorganisatie veroordeelt Greenpeace de oorlog in Oekraïne en roept ze op tot een staakt-het-vuren en verdere onderhandelingen. We zijn ten zeerste verontrust over de Russische dreiging met kernwapens en de kwetsbaarheid van de Oekraïense nucleaire installaties in dit gewapend conflict. Onze gedachten gaan uit naar iedereen die is getroffen door het conflict of van thuis is moeten vluchten. Deze oorlog is een tragedie voor zowel Oekraïners als Russen.
De oorlog in Oekraïne werpt ook een schaduw op het energiedebat dat al een hele tijd woedt in ons land. Na de stijgende energieprijzen wordt nu ook de (on)afhankelijkheid van Russisch gas aangegrepen om de eigen positie voor of tegen de kernuitstap, voor of tegen nieuwe gascentrales, nog eens te benadrukken. Maar dit is een fout dilemma. Energiezekerheid – en een structureel lagere energiefactuur – is enkel mogelijk met meer efficiëntie en hernieuwbare energie, en dus een snelle uitstap uit zowel kernenergie als fossiel gas.
“Alles terug op tafel” verandert de uitkomst niet
Oorlog verandert alles. Zelfs in Duitsland, dat eind december nog de helft van de resterende kernreactoren sloot, ligt een uitstel voor de rest plots op tafel. De laatste drie reactoren sluiten er tot nader order eind dit jaar. Ook in België gaan stemmen op om onze energietoekomst te herbekijken in het licht van de Russische invasie. Daarbij wordt steevast de (on)afhankelijkheid van Russisch gas aangevoerd om de kernuitstap toch maar uit te stellen.
Dat het energiedebat opnieuw open ligt, is in verschillende opzichten een goede zaak. Zo is de ambitie rond renovatie en duurzame verwarming nog altijd ondermaats, kunnen we meer en sneller hernieuwbare energie ontwikkelen, en worden veel gezinnen aan hun lot overgelaten in deze transitie. Een crisis kan ook kansen bieden, We hopen dan ook dat de huidige situatie onze politici wakker schudt om hier oprecht werk van te maken.
Tegelijk lijdt het debat onder een aantal misvattingen. Eén: energieonafhankelijkheid is geen ideaal dat tot elke prijs moet worden nagestreefd. België is geen energie-eiland maar is net meer en meer verbonden met de buurlanden en binnenkort tot in Denemarken of zelfs Schotland en Noorwegen. Want meer verbindingen leiden tot stabielere stroom en lagere prijzen. Twee: nucleaire reactoren verlengen is een zeer complexe en dure operatie. Zeker wanneer de uitbater er duidelijk geen zin in heeft en het eigenlijk al te laat is. Bovendien hebben twee reactoren geen of amper invloed op de energieprijzen of de bevoorradingszekerheid. Drie: de kerncentrales openhouden lost ons gasprobleem niet op. Kerncentrales helpen ons niet het gasverbruik voor verwarming terug te dringen, dat zowat de helft van de gasinvoer vormt.
Gezinnen en KMO’s betalen de prijs voor nucleair avontuur
Er is nog een goede reden om de kernuitstap volledig uit te voeren, die vaak onderbelicht blijft. Bij een verlenging dreigt kernenergie namelijk zeer duur te worden voor de consument. Engie eiste al in 2018 “prijsgaranties” om de centrales open te houden: als de stroomprijs zakt onder wat Engie winstgevend vindt (na afschrijving van de zware investeringen in beide reactoren), dan moet de belastingbetaler bijpassen. Maar wanneer er te veel elektriciteit is, bijvoorbeeld op een dag met veel wind- en zonne-energie, zakken de prijzen zelfs onder nul: negatieve prijzen. Huishoudens profiteren nauwelijks van die kortstondige negatieve marktprijzen, maar grote stroomverbruikers van wie het contract de markt nauwer volgt, krijgen dan geld toegestopt als ze stroom kopen.
Op zo’n moment zal een flexibele gascentrale letterlijk gas terugnemen of zelfs stoppen, ook een windmolenpark kan stilgelegd worden. Elke producent wil immers vermijden te moeten betalen om zijn elektriciteit kwijt te kunnen. Een kerncentrale is echter niet flexibel genoeg en blijft dus verder stroom in het verzadigde net pompen. Voor een kerncentrale met prijsgarantie betaalt de belastingbetaler op dat moment elke kilowattuur kernstroom dubbel en dik: zowel het negatieve gedeelte als de gegarandeerde prijs.
Omdat de groei van zon en wind opnieuw versnelt, zowel door de Europese ‘Green Deal’ als door Duitsland dat als reactie op de oorlog in Oekraïne voor 100% hernieuwbare stroom in 2035 (!) gaat, zullen we ook in België steeds vaker lage of negatieve elektriciteitsprijzen zien. Die zouden dan bijgepast moeten worden voor kerncentrales die blijven draaien. Terwijl Engie zich verzekerd weet van een comfortabele winstmarge, zou het risico opnieuw volledig bij de consument en belastingbetaler belanden.
Kernuitstap, gasuitstap én versnelling op hernieuwbaar en efficiëntie
Voor meer zekerheid en betaalbare energie bevestigen we dus beter de kernuitstap en maken we daarnaast zo snel mogelijk werk van een gasuitstap. Laat ons inzetten op een snelle groei van wind, zon en efficiëntie om zo weinig mogelijk fossiel gas in de nieuwe gascentrales te verbranden. Oude gascentrales (die nog meer uitstoten) moeten versneld aan de kant. Door een spurt in investeringen in hernieuwbare energie en efficiëntie maken we van gascentrales zo snel mogelijk een reservecapaciteit.
De prioriteit daarbij is investeren in huishoudens. Om van het gas af te komen moeten we in de eerste plaats kijken naar hoe we onze huizen verwarmen. Want daar ligt een enorm potentieel, onze huizen zijn bij de meest inefficiënte in Europa. Dat zorgt voor hoge energiefacturen, die door massale isolatie structureel kunnen dalen. Help gezinnen dankzij betere isolatie van het gas af, steun hun overstap naar zonnepanelen en elektrische warmtepompen, en geef via energiegemeenschappen iedereen de mogelijkheid te besparen op de energiefactuur.
Het is ook dringend tijd om wind op zee verder te ontsluiten. Niet alleen de natuurinclusieve bouw van de nieuwe windparken moet versneld worden, maar ook verdere (politieke) vertraging van de Ventilus-verbinding die o.a. die windenergie naar het binnenland moet brengen, is onaanvaardbaar. Met de nodige goede wil kan nieuwe offshore capaciteit zo al in 2026 operationeel zijn en de nood aan gas verder terugdringen.
Tot slot moeten we blijven investeren in hoogspanningsverbindingen met de ons omringende landen, vooral in de Noordzee. Omdat het altijd wel ergens waait tussen Schotland, Denemarken en Engeland biedt dat ook veel stabielere stroom. Het is bovendien bewezen dat stroomkabels tussen verschillende landen zorgen voor lagere energieprijzen.
Zeg “neen” tegen hoge energieprijzen, kies voor hernieuwbaar
De Belgische gezinnen en KMO’s zijn al vijftig jaar de melkkoe van de energiesector. Eerst financierden ze de bouw van dure kerncentrales, tot aan de liberalisering van de markt in 2003. Vervolgens heeft Electrabel jaren poen geschept (zo’n 2,3 miljard euro per jaar volgens de CREG), want de elektriciteitsprijzen waren hoog en de kosten van de afbetaalde kerncentrales laag. Dat geld ging naar de Franse aandeelhouders en lage prijzen voor de zware industrie in België. De laatste maanden spijsden de hoge gasfacturen dan weer de koffers van Rusland en andere gaslanden. Vandaag is het tijd om dankzij lokale hernieuwbare energie te investeren in onze gezinnen en KMO’s, niet nog eens in kernenergie of fossiel gas.