PFAS of “forever chemicals“, die onze gezondheid en ons leefmilieu schaden, houden ons land, en zeker Vlaanderen, al een hele tijd in de ban. Waar staan we anderhalf jaar na de eerste berichten hierover in de media? En waarom ondertekent Greenpeace het PFAS-akkoord dat werd afgesloten tussen overheid en andere milieugroeperingen niét? Een update.
Wat voorafging: anderhalf jaar druk zetten
Bij het losbarsten van het PFAS-schandaal in het voorjaar van 2021, schaarde Greenpeace zich aan de zijde van bewonerscollectief Grondrecht in Zwijndrecht en Antwerpen (‘buren’ van vervuiler 3M en haar fabriek in Zwijndrecht) en klokkenluider en activist Thomas Goorden. Zo ontstond de “PFAS-coalitie”.
Samen ontwikkelden wij maatschappelijke druk en trokken we ook naar de rechtbank om garanties af te dwingen voor gezondheidsonderzoeken en om geloofwaardige plannen te eisen voor de opkuis van de vervuiling. We ijverden voor een veilige en wettige aanpak van de Oosterweelwerf. Omwonenden en ook Greenpeace baarden zich grote zorgen over de gigantische werken in wat zwaar (met PFAS) vervuilde grond bleek te zijn.
Nadat de Raad van State onze bezorgdheden over de Oosterweelwerf een tweede keer bevestigde in april 2022, stelde bevoegd minister Demir voor om rond de tafel te gaan zitten en op zoek te gaan naar een onderhandelde oplossing. Met enige argwaan – gezien de voorgeschiedenis in dit dossier – gingen we mee het gesprek aan.
Tijdens de zomer liepen de gesprekken verder en deden wij verschillende constructieve voorstellen om op een haalbare manier die onderhandelingen te voeren. We legden ook heel wat oplossingen en inhoudelijke punten op tafel. Uiteindelijk besliste onze PFAS-coalitie om uit de onderhandelingen te stappen om verschillende redenen. Vooreerst werden enkele beloftes van de minister niet nagekomen en moest ook nog een erg strikt vertrouwelijkheidscontract worden ondertekend. Bovendien bleek er inhoudelijk geen ruimte te zijn om te praten over een écht wettige en veilige aanpak voor Oosterweel.
Het ‘Saneringsverbond’: stap vooruit maar ook vele vragen
Enkele weken later werd een akkoord gevonden tussen de overheid en andere verenigingen: het ‘Saneringsverbond’. In dat verbond zitten zeker mooie ambities en intenties, die een stap vooruit kunnen zijn voor de leefbaarheid van de omgeving indien ze uitgevoerd worden. Die toegevingen van de overheid kwamen er ook door de druk van onze juridische procedures en het niet-aflatende werk van de burgerbeweging, dus we zijn best fier op die vooruitgang in dit dossier.
De inspanningen voor natuurbehoud in de regio zijn een stap in de goede richting. We zien ook inspanningen voor een snellere sanering van woongebied en qua gezondheidsonderzoek zijn op papier alvast goede intenties opgenomen in lijn met wat onze coalitie het afgelopen jaar heeft bepleit. Ook worden enkele beloftes gedaan voor beleidswijzigingen in domeinen die we als coalitie (en als milieubeweging) al een hele tijd naar voor schuiven. Zo zullen ‘Zeer Zorgwekkende Stoffen’ zoals PFAS grondiger aangepakt worden (met een actieplan en een kenniscentrum) en zal er een sectoraal fonds komen voor de sanering van bodem- en waterverontreiniging met zulke gevaarlijke stoffen.
Waarom het Saneringsverbond niet beantwoordt aan onze bezorgdheden
Toch onderschrijft Greenpeace – net als onze partners in de PFAS-coalitie – dit akkoord niet. We stellen er ons zelfs fundamentele vragen bij. De voorgestelde aanpak voor de Oosterweelwerken blijft immers problematisch en de beloftes in het akkoord wegen volgens ons niet op tegen de daaruit voortvloeiende milieu- en gezondheidsschade. We zijn ook bezorgd over het kwalijke precedent dat dit ‘Saneringsverbond’ kan creëren, in het bijzonder de voorgestelde aanpak van Oosterweel. De komende jaren mogen we ons immers nog aan heel wat nieuwe (historische) vervuilingsdossiers verwachten in de Antwerpse haven, de toekomstige werven binnen het Oosterweelproject en elders in Vlaanderen.
Is het dan onmogelijk om Oosterweel verder te zetten in die zwaar met PFAS-vervuilde grond? Saneren en de Oosterweelwerf verderzetten zijn niet noodzakelijk tegengestelden, maar alleen als dit in de juiste volgorde gebeurt. Nu gewoon doorbouwen doorkruist de saneringsmogelijkheden en wellicht ook de saneringsplicht en daarmee de financiële verantwoordelijkheid van vervuiler 3M. Als de werken bepaalde opties voor sanering doorkruisen, kan dat langdurige en ernstige gevolgen hebben.
De voorgestelde aanpak voor de Oosterweelwerf op Linkeroever in het akkoord tast daarenboven opnieuw de grenzen van onze milieuwetgeving af. We vinden dat erg riskant. Zo gaat men bijvoorbeeld voorbij aan de geijkte procedures inzake bodemsanering, door met een nog goed te keuren ‘sitebesluit’ de normale procedures – met een beschrijvend bodemonderzoek (BBO) en nadien een bodemsaneringsplan (BSP) – te doorkruisen. Om te garanderen dat de vervuiler (3M) betaalt, is het noodzakelijk die wettelijke procedures te volgen. Zo’n bodemsaneringsplan is dus cruciaal om zeker te zijn dat de saneringsplicht van 3M niet in het gedrang komt – en dus niet de belastingbetaler voor de opkuis moet opdraaien -, en om een volledig zicht op de vervuiling op de Oosterweelterreinen te hebben.
De hele aanpak voor de werf steunt tot slot ook op een twijfelachtige (en auteurloze) studie van het VITO (Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek) en houdt geen rekening met de verplichte Europese kwaliteitsnorm voor oppervlaktewater. Bovendien zijn de gehanteerde bodemnormen en risicogrenzen voor grondwater niet gebaseerd op het meest recente wetenschappelijke onderzoek en ook niet in lijn met die van de buurlanden (bijvoorbeeld in Nederland worden veel strengere normen gehanteerd).
Wij strijden verder voor milieu en gezondheid!
Wij formuleerden deze vragen en bedenkingen (technisch samengevat in dit rapport) al meermaals voor én na de publicatie van het Saneringsverbond, maar kregen van de ondertekenaars van het akkoord tot op heden nog geen inhoudelijk antwoord. Samen met onze partners in de PFAS-coalitie blijven wij waken over een gezonde, veilige en wettige aanpak van Oosterweel en een geloofwaardige opkuis van de PFAS-vervuiling. Wij zien dan ook geen reden om afstand te nemen van onze lopende juridische procedures die tot hiertoe de broodnodige druk op het dossier hielden. De komende weken en maanden strijden wij dus verder voor een gezonde, veilige en wettige aanpak van de sanering.